زنجبیل گیاهی است که از آن به‌عنوان دارو برای درمان طیف گسترده‌ای از بیماری‌ها استفاده میشود و خواص شگفت‌انگیزی برای پیشگیری از سرطان و تقویت سیستم ایمنی بدن دارد؛ در این مطلب به خواص و فواید زنجبیل برای بهبود علائم و درمان بیماری‌ها پرداخته‌ایم.
به گزارش بهداشت نیوز، "زنجبیل" گیاهی با نام علمی Zingiber officinale است که از آن به عنوان دارو برای درمان طیف گسترده‌ای از بیماری‌ها به صورت تازه، پودرخشک، ادویه، روغن و عصاره استفاده میشود.
ساختار گیاه
زنجبیل از گیاه زردرنگ دارای رگه‌های بنفش به دست می‌آید؛ این گیاه حداکثر یک متر طول و ساقه زیرزمینی رونده غده‌ای شکل دارد.
محل رویش گیاه
زنجبیل گیاهی مربوط به نواحی گرمسیری است که سازگاری زیادی بااین محیط دارد. این گیاه بومی کشور چین و هند بوده اما امروزه در بنگلادش، تایوان، جامائیکا، نیجریه و دیگر
نقاط جهان نیز کشت میشود. هند بزرگترین تولیدکننده زنجبیل در جهان است.
انواع زنجبیل
انواع تجاری زنجبیل شامل زنجبیل جامائیکایی، چینی، آفریقایی، استرالیایی و هندی است.
ترکیبات زنجبیل
ترکیبات زنجبیل بسته به محل کشت گیاه متفاوت است؛ بو و طعم موجود در ریشه زنجبیل، ناشی از مخلوط نشاسته‌ها، انسان زینجیبرون، زینجرون، شوگائول، جینجرول، موسیلاژ،پروتئین و … است که یک تا سه درصد وزن زنجبیل را تشکیل می‌دهند. زنجبیل بیش از 50 نوع آنتی‌اکسیدان دارد. ماده‌ای به نام 6-جینجرول، نوعی آنتی‌اکسیدان در زنجبیل و مسئول ایجاد مزه تند آن است.
ترکیبات دیگر زنجبیل شامل کربوهیدرات‌ها، اسیدهای چرب آزاد، پروتئین‌ها، ویتامین‌هایی مانند نیاسین(B3)، فولیک اسید، اجزای ویتامین سی، ویتامین‌های ب6 و ب5 و مواد معدنی نظیر کسیم، منیزیوم، فسفر و پتاسیم است.
بخش عمده مورد استفاده گیاه زنجبیل
ریزوم یا ساقه زیرزمینی گیاه زنجبیل، بخش مورد استفاده گیاه در غذاها به عنوان ادویه است.
خواص درمانی زنجبیل
سازمان جهانی بهداشت زنجبیل را به عنوان یک مکمل دارویی تأیید کرده است و از این رو، زنجبیل دارای فواید اثبات شده بسیاری در درمان و پیشگیری از بسیاری از بیماری‌هاست.
تأثیر زنجبیل در کنترل تهوع و استفراغ
تهوع و استفراغ به عنوان یکی از شایعترین عوارض دوران بارداری است و معمولاً تا هفته 20 حاملگی رفع میشود. بیش از 70 تا 80 درصد زنان باردار دچار این عارضه گوارشی می‌شوند که در موارد شدید می‌تواند منجر به بروز سوءتغذیه، کاهش وزن، اختلال عملکرد کبد و ازدست دادن آب بدن شود.
یک مطالعه در ایران نشان داد که دریافت روزانه مقادیر کمی از پودر زنجبیل در زنان باردار زیر 20 هفته، علائم تهوع و استفراغ به طور چشمگیری کاهش یافت و از این رو میتوان نتیجه گرفت که زنجبیل، ترکیبی بسیار مناسب برای درمان حالت تهوع به شمار می‌رود.
فواید زنجبیل برای استخوان‌ها
آرتریت، شایعترین بیماری مفصلی در انسان است که باعث درد، التهاب و تورم مفاصل میشود. مطالعات متعددی اثرات مفید گیاه زنجبیل را در کنترل التهاب بیماران مبتلا به "آرتریت روماتوئید" نشان داده‌اند. زنجبیل دارای مقدار کمی سالیسیلات است که اثر مهاری روی آنزیم‌های التهابی تأثیرگذار بر مفاصل دارد.
خواص ضدسرطانی زنجبیل
اکسیداسیون اسیدهای چرب غیراشباع در اعضای بدن می‌تواند باعث بروز بیماری‌های مختلف از جمله سرطان‌ها شود. آنتی‌اکسیدان‌ها به مقابله با این فرآیند می‌پردازند و از بروز بیماری سرطان جلوگیری می‌کنند. تاکنون بیش از 50 نوع آنتی‌اکسیدان در زنجبیل شناسایی شده که این مواد می‌توانند اثرات ضدسرطانی به جای بگذارند.
از جمله اثرات مفید منتسب به گیاه زنجبیل، خاصیت ضدتوموری آن و ممانعت‌کنندگی تکثیر سلول‌های سرطانی است. در یک مطالعه اثرات سلولی عصارۀ الکلی زنجبیل تازه بر سلول‌های سرطان پستان بررسی شد. در این مطالعه مشخص شد غلظت بالای زنجبیل باعث مهار رشد سلول‌های سرطانی میشود.
خواص ضدالتهابی زنجبیل
بروز التهاب در بدن علاوه بر ایجاد مشکلات عفونی، روند بهبود بیماری‌های وابسته را هم به تعویق می‌اندازد. استفاده از داروهای شیمیایی رایج از جمله انواع کورتیکواستروئیدها با وجود کاهش التهاب، دارای عوارض شدید و اجتناب‌ناپذیری است و بنابراین دانشمندان به سوی بررسی داروهای گیاهی برای درمان التهاب روی آورده‌اند.
گیاه زنجبیل به‌عنوان یکی از پرسابقه‌ترین گیاهان دارویی در علم پزشکی به خصوص در درمان التهاب در آرتریت است. زنجبیل باعث کاهش آزاد شدن واسطه‌های التهابی و کاهش تولید واسطه‌های دردزا و در نتیجه کاهش علائم ناشی از التهاب میشود و بنابراین به درمان بیماری‌های التهابی و عفونی کمک می‌کند.
خواص ضددیابتی زنجبیل
دیابت ملیتوس نوعی بیماری است که با بالا رفتن غلظت قند خون مشخص میشود. این افزایش ناشی از نقص در ترشح انسولین یا نقص در فعالیت انسولین یا هر دوی این موارد است. زنجبیل باعث کاهش التهاب و مقاومت انسولینی میشود و در نتیجه به عملکرد هورمون انسولین در تعدیل قند خون کمک می‌کند.
یک مطالعه نشان داد که دریافت روزانه یک گرم پودر زنجبیل به مدت 10 هفته به همراه تمرینات ورزشی باعث کاهش چشمگیر التهاب و مقاومت انسولینی میشود.
مطالعات متعددی اثرات ضد دیابتی گیاه زنجبیل را نشان داده‌اند. یک مطالعه در ایران روی 81 بیمار مبتلا به دیابت نوع 2، نشان داد که مصرف روزانه سه کپسول یک گرمی پودر زنجبیل به مدت 8 هفته می‌تواند باعث کاهش واضح قند خون ناشتا شود.
خواص زنجبیل برای کبد
از جمله مکانیسم‌های تأثیر زنجبیل بر شاخص‌های قند و چربی میتوان به تأثیر زنجبیل بر متابولیسم چربی‌ها در کبد اشاره کرد که منجر به تبدیل کلسترول به اسیدهای صفراوی و دفع آنها میشود. زنجبیل همچنین باعث کاهش بافت چربی در کبد میشود.
ترکیبات موجود در این گیاه، باعث میشود تری‌گلیسریدهای موجود در عروق خونی تجزیه شوند و سبب کاهش سطوح تری‌گلیسریدها در پلاسما میشود که با کاهش تری‌گلیسرید، میزان کلسترول بد (LDL) نیز کاهش خواهد یافت.
خواص زنجبیل برای دستگاه تنفسی
بیماری‌های آلرژیک و آسم به عنوان یک مشکل شایع تنفسی در جهان هستند. بیماری آسم به تنهایی بالغ 300 میلیون نفر را در دنیا درگیر کرده است. آسم التهاب مزمن راههای هوایی است که منجر به ایجاد علائم خس خس، کوتاهی نفس، احساس سنگینی در قفسۀ سینه و ایجاد سرفه به خصوص سرفۀ شبانه یا اوایل صبح میشود. زنجبیل از طریق کاهش تولید واسطه‌های التهابی دخیل در بیماری‌زایی آسم، التهاب راههای هوایی را تسکین می‌دهد و ادویه مهمی در کنترل علائم آسم به شمار می‌رود.
از دیگر مکانیسم‌های محافظتی زنجبیل در بیماران آسمی، نقش آن در کاهش تولید نیتریک اکساید است. نیتریک اکساید در اتساع عروق دستگاه تنفسی بیماران آسمی نقش دارد.
در مطالعۀ دیگری که بر روی 91 بیمار مبتلا به برونشیت حاد انجام شد، نتایج نشان داد که دریافت عصارۀ هیدروالکلی ریشۀ زنجبیل و گل ختمی به مدت ده روز، منجر به کاهش معنی‌دار میزان سرفه و درد قفسۀ سینه در بیماران میشود.
اثر زنجبیل بر سیستم گردش خون
زنجبیل سبب پیشگـیری از بیمـاری‌هـای قلبـی ازطریـق کـاهش لـخته شـدن خـون (به دلیل کاهـش تشکیـل پروستـاگلانـدینهـای پیـش التهـابی و ترومبوکسـان) میشود همچنین این گیاه می‌تواند منجر به باز شدن گرفتگی عروق خونی و کاهش مقاومت عروق محیطی شود.
خواص زنجبیل برای قلب و عروق
زنجبیل به عنوان یک گیاه ضدافزایش فشار خون و همچنین شل‌کننده عروق است که به طورمستقیم و غیرمستقیم بر فشـار خـون تـاثیرگـذار اسـت. عصــاره خـام زنجبیـل سبب کـاهـش فشــار خـون سـرخـرگی می‌شـود. همچنیـن زنجبیـل سبب کـاهش فعـالیت قلبی ـ عروقی از طریـق کــاهش سـرعت و نیـروی انقبـاضی قلب میشود و به بهبود عملکرد قلب کمک می‌کند.
اثرات ضداسپاسم زنجبیل
ریزوم زنجبیل دارای اثر ضداسپاسم دربیماری‌های مختلف سیستم تنفسی ازقبیل سرماخوردگی، آسم و دردقفسه سینه است. همچنین جهت پیشگیری از اسپاسم‌های قاعدگی ازطریق شل کردن عضله صاف رحم مورداستفاده قرار می‌گیرد.
تأثیر زنجبیل بر سیستم ایمنی
زنجبیل دارای خواص آنتی‌اکسیدانی فراوانی است و از این رو باعث تقویت سیستم ایمنی بدن میشود.
خواص ضدمیکروبی زنجبیل
زنجبیل از قدیم برای درمان عفونت‌های نای ومهار طیف وسیعی از میکروارگانیسم‌ها ازقبیل باکتری گرم منفی، گرم مثبت و قارچ‌ها استفاده می‌شده است. فعالیت ضدباکتریایی عصاره‌های مختلف زنجبیل به تنهایی و به همراه ترکیب با عسل مورد بررسی قرار گرفته و اثرات مفید ضدباکتریایی آن به اثبات رسیده است. این مطالعه نشان داد که ترکیب زنجبیل و عسل، اثر ضدباکتریایی قوی‌تری نسبت به زنجبیل دارد.
خواص زنجبیل برای کلیه
مصرف زنجبیل تأثیرات مفیدی بر عملکرد کلیه دارد و سبب محافظت از کلیه در برابر سمیت شده است.
خواص ضددردی زنجبیل
نقش ضددردی زنجبیل در درمان درد قاعدگی در دو گروه مصرف‌کننده زنجبیل مورد بررسی قرار گرفت و نشان داد در گروه آزمایشی مصرف زنجبیل منجربه کاهش معنی‌داری درشدت و مدت درد قاعدگی نسبت به گروه کنترل شد.
چه کسانی نباید زنجبیل مصرف کنند؟
موارد منع مصرف زنجبیل کودکان زیر دو سال، افرادی که داروی ضد انعقاد مصرف می‌کنند، کسانی که دچار زخم معده یا دوازدهه هستند و افراد دیابتی و زنان باردار و کسانی که بیماری‌های قلبی دارند تنها با مشورت پزشک قادر به مصرف هستند.
عوارض جانبی مصرف بیش از حد زنجبیل
با وجود خواص دارویی زنجبیل مصرف بیش از اندازه آن می‌تواند عوارض جانبی همچون اسهال، سوزش سردل واختلالات خفیف گوارشی را در پی داشته باشد.
میزان مجاز مصرف زنجبیل چقدر است؟
به طور کلی مصرف آن تا میزان 3 گرم در روز برای بزرگسالان بلامانع است.
برای رفع تهوع و استفراغ چقدر زنجبیل مصرف کنیم؟
میزان زنجبیل برای پیشگیری از تهوع و استفراغ، 500 تا 1000 میلی‌گرم پودر زنجبیل معادل 2 تا 4 گرم ساقه تازه زنجبیل است که باید یک ساعت قبل از حرکت کردن مصرف شود.
مقداری که برای درمان آرتریت روماتوئید توصیه شده، نیم تا یک گرم پودر زنجبیل در روز است.
آیا مصرف زنجبیل برای زنان باردار ممنوع است؟
زنجبیل محرک قاعدگی است و در صورتی که در مقادیر بیش از 250 میلی گرم چهار بار در روز مصرف شود؛ موجب خونریزی و سقط جنین میشود بنابراین مصرف مقادیر زیاد آن به زنان باردار به هیچ وجه توصیه نمی‌شود.
زنجبیل در طب سنتی
زنجبیل دارای طبع گرم و خشک است و به عنوان دارو از زمان باستان مصرف می‌شده است و این موضوع در متون پزشکی چین یونان قدیم روم و عرب ثبت شده است. در آسیا از هزاران سال پیش زنجبیل خشک شده به صورت خیسانده و یا دم کرده (جوشانده به عنوان دارو در درمان درد معده یا درد شکم، اسهال و تهوع) استفاده میشود. در آفریقا نیز مانند آسیا به میزان زیادی از زنجبیل خشک شده استفاده میشود. در طب قدیم از زنجبیل در درمان دندان درد، بی‌خوابی، طاسی، همورویید و افزایش طول عمر استفاده می‌شده است.
گرد یا پودر زنجبیل در درمان سرماخوردگی و آنفلوآنزا مؤثر است. این گیاه همچنین محرک اشتهاست و برای افزایش اشتها در افراد کم‌وزن می‌تواند مورد استفاده قرار بگیرد.
درمان نفخ، کولیک، درد شکم، استفراغ، اسهال، اسپاسم و سوءهاضمه از خواص مفید ذکر شده درباره زنجبیل در منابع طب سنتی است.
از دیدگاه طب سنتی، زنجبیل به عنوان داروی گرم در درمان بسیاری از اختلالات از جمله درمان فشار خون پایین، سنگ مثانه، کنترل درد، قاعدگی دردناک زنان مؤثر بوده و نیز دارای، اثرات ضدتهوع، ضد باکتریایی و ضد قارچی است.
درمان آسم، درد مفاصل، بیماری‌های عصبی، دیابت، یبوست، زکام، بیماری حرکت، التهاب لثه و دندان درد از دیگر اثرات مفید منتسب به این گیاه در طب باستان است.
در طب سنتی هند، از زنجبیل برای کمک به مشکلات دستگاه هاضمه، افزایش اشتها، بهبود درد آرتروز و درمان مشکلات بهداشتی کودکان استفاده میشود. در چین و ژاپن نیز از زنجبیل برای درمان سردرد و سرگیجه، سرماخوردگی، تهوع و مشکلات معده استفاده میشود.
در طب سنتی ایران آمده است که زنجبیل گرم‌کننده است؛ به هضم غذا کمک می‌کند. شکم را تا حد متوسطی نرم می‌کند. برای درمان ناراحتی‌های کبد ناشی از سرما و رطوبت مفید است همچنین خوردن و سرمه کشیدن آن برای درمان ضعف بینایی ناشی از رطوبت مفید است. از بروز نفخ در روده‌ها و معده جلوگیری می‌کند و در مجموع برای کبد و معدۀ افراد سرد مزاج بسیار مفید است.
زنجبیل در طب سنتی به عنوان قابض، ضد نفخ و خلط‌آور مصرف میشود و از آن برای درمان دریازدگی نیز استفاده می‌کرده‌اند.
مصلح زنجبیل
مصلح زنجبیل، عسل و روغن بادام است.
زنجبیل در قرآن کریم
در قرآن کریم اسامی گیاهان بسیاری آمده است که از جمله آنها میتوان به گیاه زنجبیل اشاره کرد. خداوند در آیه 17 سوره مبارکه "دهر" این چنین فرموده است «وَ یُسقون فیها کأسًا کان مزاجها زنجبیلاً» که در آنجا جامی بنوشندشان که آمیخته با زنجبیل باشد. در ترجمه تفسیر المیزان آمده است که: «در عرب مرسوم بوده که از زنجبیل به عنوان عطر و بوی خوش استفاده می‌کرده‌اند و آن را در جام نوشیدنی‌ها می‌ریختند.»
نسخه‌های خانگی درمان بیماری‌ها با زنجبیل
برای استفاده از خواص زنجبیل، می‌توانید آن را به عنوان ادویه به غذاها اضافه کرده و یا از دمنوش آن استفاده کنید. اضافه کردن یک قاشق چایخوری عسل به این دمنوش نیز بر خواص شگفت‌انگیز آن می‌افزاید.
طرز تهیه دمنوش زنجبیل
برای تهیه دمنوش زنجبیل، بر روی نیم تا یک گرم از زنجبیل خرد شده (یک قاشق چایخوری از آن حدود 3گرم است) آب جوش ریخته و بگذارید دم بکشد و پس از 5 دقیقه آن را مصرف کنید.
برای بیماری در حین حرکت یا مسافرت؛ یک گرم گیاه را حدود نیم ساعت پیش از شروع حرکت مصرف کنید و در صورت ادامه حرکت هر 4 ساعت تکرار کنید.
برای درمان آرتریت روماتوئید و استئو آرتریت؛ یک تا دو گرم از آن را در هر روز به شکل دمنوش یا ادویه در غذاها استفاده کنید.
برای مقدار متوسط مصرف روزانه به عنوان ضدتهوع و ضد استفراغ (معمولی)؛ نیم تا دو گرم از آن را در هر روز به شکل دمنوش یا ادویه در غذاها استفاده کنید.
به عنوان ضد تهوع و استفراغ ناشی از شیمی درمانی: یک و نیم گرم از آن را در هر روز به شکل دمنوش یا ادویه در غذاها استفاده کنید.
در درمان سوء هاضمه؛ دو تا چهار گرم از زنجبیل را در هر روز به شکل دمنوش در ترکیب با عسل یا به شکل ادویه در غذاها استفاده کنید.
