حسام‌الدین اسلاملو
ایران و غرب زمان توافق را به طور کامل و تا دقیقه نود تلف کرده‌اند. فقط وقت اضافه‌ی بازی مانده و این درحالی است که همین عدم توافق انواع تحریم‌های فلج‌کننده را به اقتصاد ایران تحمیل کرده و معیشت مردم را تا آستانه‌ی خطرناکی کشانده است. جنگی تمام عیار و خسارت‌بار که به نفع هیچ ایرانی که دل در گرو میهن داشته باشد، نیست، نه دولت و نه ملت.
سفر اخیر گروسی و ارسال نشانه‌های مثبت رضایت طرف غربی برای یک توافق با ایران همان فرصتی است که حالا به گفته‌ی بسیاری از کارشناسان روابط بین‌الملل وقت اضافه‌ی گرفته شده به حساب می‌آید. فرصت‌سازی‌ئی که دولت رییسی باید از آن بیشترین بهره‌ی لازم را ببرد اگر بهانه‌گیری دلواپسان تندرو به سردستگی کیهان‌نشینان آن را تبدیل به یک فرصت‌سوزی دیگر نکند آنچنان که فرصت توافق در تابستان گذشته را به طمع خامِ زمستان سخت اروپا، سوزاندند و سپس اعتراضات پاییز نیز طرف غربی را برای برگشتن بر سر میز توافق دودل کرد.
کیهان کاتولیک‌تر از پاپ
در حالی که شنبه گذشت مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با رییس جمهور و وزیر امور خارجه کشورمان در تهران دیدار کردند و تعهد همکاری دادند و با اینکه پیش از این دیدار نیز امیرعبداللهیان در گفت‌وگو با سی‌ان‌ان از گشوده شدن موقت یک پنجره برای توافق و مذاکره و برای لغو تحریم‌ها ابراز امیدواری کرده بود، با این وجود روز گذشته کیهان با زدن برچسب عامل اسراییل بودن به گروسی، معترض بازدیدها و بازرسی‌های مدیرکل آژانس انرژی اتمی از تاسیسات هسته‌ای ایران شد! گزاره‌ای که باعث می‌شود یاد ضرب‌المثل فارسی کاسه‌ی داغ‌تر از آش بیفتیم که معادل فرنگی‌اش در این مثال، مصداقی‌تر است: «کاتولیک‌تر از پاپ»
نکته‌ی جالب اینکه همصدا و همزمان با کیهان، بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسراییل نیز علیه سخنان گروسی در ایران موضع گرفته است و از تهدیدات ایران برای اسراییل در توجیه حملات خود بهره برده!
رییس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در پاسخ به خبرنگاران از دلیل بازرسی تاسیسات هسته‌ای ایران و عدم بازرسی تاسیسات هسته‌ای اسراییل، این توضیح را ارائه داده بود که اسراییل عضو آژانس نیست. گروسی همچنین حمله به تاسیسات اتمی هر کشوری را محکوم کرده بود.
احتمال فعال شدن مکانیسم ماشه در شورای حکام در صورت فرصت‌سوزی
به گزارش ایلنا، احسان صالحی دبیر شورای اصلاح رسانی دولت در توئیتی مخالفت پارلمان اروپا با تعلیق مذاکرات برجام و سفر اخیر گروسی را زمینه‌سازی‌های غرب برای بازگشت به مذاکرات پس از شکست اغتشاشات و ترکیدن توهمات دانست.
او با اشاره به اخبار شنیده شده درباره تعهدات جدید ایران به آژانس و انکار آن توسط کمالوندی، معتقد است که در آستانه‌ی نشست شورای حکام، نیاز غرب به عادی‌سازی و بازگشت آبرومندانه به مذاکرات بوده است.
گفتنی‌ست که سخنگوی سازمان انرژی اتمی روز گذشته در واکنش به برخی اخبار مبنی بر توافق با آژانس برای دسترسی به سه مکان ادعایی بر اساس میزان درخواست آژانس گفت: هیچ بحثی در مورد میزان دسترسی به سه مکان ادعایی مطرح نشده و با توجه به دسترسی قبلی به این مکان‌ها اصولاً لزومی به دسترسی بیشتر دیده نمی‌شود و آژانس نیز تا کنون چنین درخواستی نداشته است.
کمالوندی همچنین در پاسخ به سوالی در مورد اینکه آیا این تفاهمات مغایر قانون با راهبردی مجلس شورای اسلامی است، گفت: این تفاهمات صورت گرفته هیچ گونه مغایرتی با قانون راهبردی مجلس نداشته است.
به نظر می‌رسد پشت پرده تضاد میان متن اولیه منتشر شده از بیانیه مشترک و سپس تکذیب برخی بندهای آن توسط کمالوندی بی ارتباط به فشار مخالفان هرگونه توافق با غرب نبوده باشد که به نوعی معنایی جز یکدست نشدن حاکمیت ندارد.
این درحالی است که ایران نیز در این میانه بی‌نیاز نیست و تحریم‌ها و مشکلات فروان اقتصادی و معیشتی‌اش می‌تواند به بی‌ثباتی‌های سیاسی و اجتماعی کشور دامن بزند.
چناچه در همین باره فریدون مجلسی دیپلمات پیشین کشورمان در گفتگو با خبرآنلاین گفته است: «اگر ایران بخواهد به توسعه اقتصاد خودش در مرزهای داخلی توجه کند به همه جا خواهد رسید. مشکل اساسی ایران حل مشکلات تحریم است که منجر به تورم و رکود و نارضایتی‌های اقتصادی شده. این فقط با رفع تحریم قابل حل است.»
مجلسی به نوعی به تندورها هم طعنه زده است: «برخی فکر می‌کنند آژانس و کشورهای غربی حواسشان نیست و می‌شود این دست و آن دست کرد. من فکر می‌کنم گروسی برای این به تهران آمده بود تا موضوع مخاطره آمیز داغ شدن مساله هسته‌ای ایران را سر و سامان دهد.»
به نظر مجلسی در رویارویی ایران و غرب: «دشمنان ما هم کیسه بوکس نیستند که فقط کتک بخورند. ملت هم نگران همین هستند که هر چقدر با آنها جدل کنید، باز از نظر اقتصادی برای ما سودی ندارد. زیربنایی در این مملکت وجود دارد که در صورت تقابل واقعی با دیگران ممکن است از بین برود.»
به نظر این دیپلمات سابق وزارت خارجه نباید بهانه‌ای به غرب داد برای اینکه در سال ۲۰۲۳ و با پایان مهلت برجام، دنبال اجرای مکانیسم ماشه بروند زیرا اگر مکانیسم ماشه فعال شود در نهایت ایران در وضعیت سخت‌تری باید برود و با قدرت های خارجی در مورد مسائلش گفتگو کند و تهران در این وضعیت دیگر چاره‌ای ندارد جز اینکه تسلیم تصمیمات طرف مقابل باشد تا با عواقب مکانیسم ماشه مواجه نشود. پس تا قبل از این اتفاق بهتر است که یک راه‌حلی پیدا کند.
مثبت و منفی تاثیر گروسی بر تصمیم شورای حکام
با وجود چوب لای چرخ گذاشتن‌های دلواپسان اما به نظر می‌رسد که دولت ابراهیم رییسی نیز مانند طرف غربی با توجه به شرایط پیش آمده تصمیم گرفته به میز مذاکره برگرد. رییس جمهور در دیدار مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به درستی خواستار این موضوع شده است که آژانس رفتار حرفه‌ای و منصفانه و بی‌طرفانه داشته و تحت‌تأثیر مقاصد سیاسی قدرت‌ها قرار نگیرد.
موضعی که حکایت از امید تهران به تاثیر مثبت گروسی بر تصمیم نهایی شورای حکام در نشست پیش رو دارد.
در همین باره یک تحلیل‌گر مسائل بین‌الملل در پاسخ به این سوال که بعد از مشخص شدن نتیجه سفر آقای گروسی به تهران، گام بعدی برای رسیدن به توافق چیست؟ به ایلنا گفت: «گام بعدی فعلاً جلسه شورای حکام است. پیرو آن طرفین می‌توانند به رایزنی‌های دیپلماتیک و سیاسی برای احیای مذاکرات مبادرت کنند.»
به گفته‌ی رضا نصری امروز مجدداً توپ در زمین قدرت‌های غربی افتاده است. یعنی ایران می‌تواند از این توافق «فنی» یک اهرم مهم «سیاسی» استخراج کند و مسئولیت بازگشت به میز مذاکره را به دوش طرف مقابل بیندازد. به اشاره ایلنا به خواست رییس جمهور درباره سیاسی نبودن اقدامت آژانس، این پاسخ را از سوی نصری گرفت: «آژانس یک کارکرد فنی دارد اما از هیچ‌کس پوشیده نیست، در عین حال در یک فضای سیاسی به ایفای وظایف خود می‌پردازد. یعنی، امر «فنی» و امر «سیاسی» به یکدیگر گره خورده است و نمی‌شود با هیچ‌یک به صورت کاملاً مستقل مواجه شد.»
به نظر این کارشناس حتا گروسی هم نمی‌تواند تضمینی در مورد خروجی جلسه شورای حکام ارائه دهد. خروجی جلسات شورای حکام برعهده دولت‌هاست. اما قطعاً آقای گروسی می‌تواند بر فضای حاکم بر جلسه به طرز قابل ملاحظه‌ای تاثیر بگذارد و تا اینجا به نظر می‌رسد قصد دارد این تاثیرگذاری مثبت باشد.
هرچند رحمان قهرمانپور، نویسنده و پژوهشگر روابط بین‌الملل از مثبت بودن تاثیر گروسی بر تصمیم نهایی شورای حکام چندان مطمئن نیست و در این باره به هم‌میهن گفت: «با توجه به سفرهای قبلی رافائل گروسی به تهران باید بسیار محتاطانه با اظهارات او برخورد کنیم. نمی‌توان صحبت‌های روز گذشته گروسی را ملاک نظرخواهی دانست زیرا ممکن است که بعد از بازگشت، در جلسه شورای حکام اظهاراتی داشته باشد که با آن چیزی که در ایران عنوان کرده، متفاوت باشد و خروجی آن واکنش تند کشورهای اروپایی و صدور قطع‌نامه علیه کشورمان را شاهد باشیم.»
به گفته‌ی وی اگر گزارش نهایی گروسی به شورای حکام از پایبند نبودن ایران به تعهداتش حکایت کند، احتمال اینکه مکانیزم ماشه علیه ایران فعال شود، زیاد است.
زنگ‌های هشدار به صدا درآمد
اما درصورتی که با فشار تندروهای داخلی و خارجی باز هم یکی از طرفین میز مذاکره را ترک کند و به قول وزیر امور خارجه کشورمان این دریچه گشوده باقی نماند، کدام طرف متحمل زیان بیشتری خواهد شد؟
در همین باره حمید ابوطالبی مشاور سیاسی رئیس جمهور با اشاره به سفر مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تهران نوشت: «سفری که چنانچه اقناع کننده وحلّال بحران غنی‌سازی جدید (بیش از 80 درصد) و پاسخی به ابهامات آژانس و تضمینی مکفی در خصوصNPT نباشد، در این آسمان ابرناکِ پررعد و برق، صاعقه و گردبادی می‌شود که طوفان را برپاخواهد نمود.»
به نظر وی در این شرایط حساس کشور، پیوند خوردن تحولات هسته‌ای به مسائلی مثل وسط آمدن پای سازمان منع سلاح‌های شیمیایی در مورد مسمومیت‌ها و شورای حقوق بشر ژنو در زمینه موضوع مهسا امینی می‌تواند کوهستان‌های از بحران سربه فلک کشیده را دور تا دور ایران ایجاد کند و این در حالی‌ست که زمان درگذر است و طوفان در شُرفِ رسیدن.
