بارش بارانهای فراگیر، شدید و غیر متعارف تابستانی و وقوع سیلابهای گسترده در بسیاری از نقاط کشور، سبب شد تا متخصّصان علوم و صنایع مختلف، به اهمیت تغییر اقلیم و اثرات مخرب آن بیش از پیش پی برده و این دگرگونی مهم و تاثیرگذار را به عنوان اصلی اساسی و غیر قابل چشم پوشی در برنامه ریزی‌های خرد و کلان خود در نظر بگیرند. تغییر اقلیم و اثرات آن، صاحبان صنایع استراتژیک همچون صنعت ساخت و ساز را مجاب و مجبور نموده تا برای بقا و رشد و توسعه حوزه کسب و کار خود، برنامه ای ویژه در افق کوتاه مدت و بلند مدت ترتیب دهند. در این نوشتار به بررسی تقابل یا همان تاثیرات متقابل میان صنعت ساخت و ساز و تغییر اقلیم پرداخته خواهد شد.
به راستی چگونه تغییر اقلیم می تواند بر طرحها و پروژه‌های صنعت ساخت و ساز تأثیر گذارد؟ اغلب کشورهای جهان همچون ایران با تغییرات اقلیمی مانند طوفان، بارش‌های شدید، افزایش شدت گرما و برودت بالا، مواجه بوده و سازه ها و زیرساختهای آنها تخریب یا مورد آسیب قرار گرفته اند. آنچه بدیهی است آنکه، صنعتساخت و ساز و نظام مهندسی هر کشور موظف است ساختمان ها یا به طور کلی زیرساخت ها را مطابق نیازها و شرایط روز طراحی، احداث و بهره برداری نموده و آنها را از آسیب مصون نگه دارد. میان تغییرات آب و هوایی که ناشی از افزایش گازهای گلخانه ای و گرم شدن کره زمین است با صنعت احداث، رابطه ای متقابل و دو طرفه وجود دارد، بدان معنا که یکی از نگران کننده ترین تأثیرات صنعت ساخت و ساز، تولید گازهای گلخانه ای آلاینده در مسیر تولید مصالحی چون سیمان و اجزای مهمی همچون بتن است و از طرف دیگر با تغییرات آب و هوایی و وقوع بارش های سهمگین و سیلاب و طوفان‌ها، همان ساختمانها که خود از عوامل ایجاد تغییرات اقلیمی هستند، تخریب شده و یا آسیب می‌بینند.
نکته مهم دیگر آنکه، مصرف بالای انرژی در زمان بهره برداری از ساختمانها خود از عوامل گرمایش شدید زمین است و مهندسان در دهه های گذشته، راهکارها و ضوابطی را پیشنهاد و تا حدودی اجرایی کرده اند که میزان مصرف انرژی را در طول ساخت و ساز و زمان بهره برداری کاهش دهد. یعنی ساختمانها با کاربری‌های مختلف، هم در زمان ساخت و هم در زمان بهره برداری از عوامل مصرف انرژی و تولید گازهای گلخانه ای بوده و به گرمایش زمین و تغییرات اقلیمی کمک می‌کنند. تغییرات اقلیمی، دست اندرکاران را هدایت یا به نوعی مجبور می‌کند تا روشهای ساخت و ساز پاک و سبز را هرچه زودتر در طرحها و پروژه های خود در نظر گرفته و در طرحهای خویش اعمال کنند. برای مثال متولیان صنعت ساخت و ساز به طور مداوم در حال کار بر روی چگونگی ساخت بتن باC02کمتر، با استفاده از مواد بازیافتی و احداث ساختمان هایی هستند که با بهینه سازی مصرف انرژی برای محیط زیست کم خطرتر باشند، همچنین با بکارگیری نرم‌افزارهای مختلف مانندBIM امکان طراحی دقیق و سه بعدی پروژه ها برای کنترل زودهنگام آسیب های اقلیمی احتمالی و جلوگیری از اتلاف انرژی و زمان و هزینه در اجرا و بهره برداری به وجود آمده است. تغییر اقلیم در صنعت ساخت و ساز تاثیراتی دارد که باید همواره مورد بررسی و موشکافی تیم پروژه ها قرار گیرد، که در ادامه به برخی از این موارد اشاره شده است:
- ساختمان ها باید پایدارتر و مقاوم تر باشند: رویدادهای مرتبط با تغییرات آب و هوایی بیش از گذشته در سراسر جهان رخ خواهند داد. به همین دلیل، نیاز به ضوابط و قوانینی همخوان و جدید برای اجرا و بهره برداری در کل صنعت ساخت و ساز برای ایجاد ساختمان هایی پایدارتر و مستحکم تر وجود دارد. برای مثال در مناطق سیل خیز، نیاز فزاینده ای به متخصصان ساخت و ساز در مکانیزم کنترل و هدایت آبهای سطحی، مکان یابی مناسب سازه ها و دفاع در برابر افزایش ارتفاع آب و سیلاب وجود دارد، همچنین در مناطقی که دارای طوفانهای شدید بیشتری است، نیاز روزافزونی به استفاده از مواد و مصالح غیر قابل فرسایش و قوی تر وجود خواهد داشت.
- بر فنّاوری و نوآوری تاکید شود: شرکت های ساختمانی باید خلاقیت بیشتری داشته باشند و تلاش کنند از فنّاوری و استانداردهای نوین استفاده کنند. شرکتها باید با آموزش و تشویق و ترغیب پرسنل متبحّر خود، ساختمانها را قوی‌تر، پایدارتر و مقرون به صرفه‌تر طراحی و اجرا کرده و به بهره برداری رسانند. ارتباط واقعی صنعت و دانشگاه، که شوربختانه تاکنون به بلوغ و ظهور نرسیده، میتواند به پاسخ به این نیاز مهم، کمک شایانی نماید.
- استاندارد سازی برای ساختمانهای سبز: با تمرکز بر پاک و سبز بودن صنعت ساخت و ساز، شرکت های مشاور و پیمانکار باید استانداردهای ساختمان سبز را در کلیه گامهای کاری خود اعمال و بتوانند گواهی و رتبه مخصوص آن و نیز جوایز و مشوقهای مرتبط را از سازمانهای متولی دریافت نمایند. با رعایت ضوابط و دستورالعملهای سبز، ساختمانها در زمان ساخت و بهره برداری، انرژی کمتری مصرف خواهند کرد و تاثیر مخرب آنها بر محیط زیست کمتر خواهد شد. در این میان راهبری مسئولانه کارفرمایان، از اهمیت بالایی قرار دارد، تا کل تیم پروژه خود را موظف به اجرای نگرشهای سبز بدانند.
- تدوین برنامه زمان بندی مناسب: به دلیل افزایش جهانی گرما، فصول تابستان یا زمستان در مناطق مختلف طولانی تر و یا کوتاه تر از قبل شده اند که در برخی مواقع باعث طولانی شدن فصل ساخت و ساز و یا کاهش فصل مناسب اجرای پروژه ها شده است. این تغییر میتواند تاثیر مستقیم در تدوین برنامه زمان بندی و تعهد به اجرای آن ایجاد کند. تغییر اقلیم علاوه بر زمان، بر شدت گرما و سرما نیز افزوده و آنرا از اعتدال خارج کرده است، که باید در روشهای اجرایی کار نیز دیده شوند.
- تشدید نیاز به کارگران ماهر: برای مواجهه و مقابله با اثرات تغییر اقلیم و آب و هوای خشن و تند آن و اتمام به موقع طرحها و پروژه های عمرانی، استخدام کارگران کارآزموده ضروری تر از گذشته شده است. مشکل کمبود نیروی کار ماهر از سالها قبل در کل قسمتهای صنعت ساختمانی وجود داشته، اما در شرایط موجود که کارگران لازم است علاوه بر وظایف شغلی تخصصّی خود، اصول ایمنی، بهداشت و محیط زیستی را نیز کاملا درک و رعایت کنند، بیشتر و یا در مواقعی حاد تر شده است، لذا در صورت عدم آموزش به موقع، صنعت ساخت و ساز با کمبود نیروی انسانی به خصوص کارگران ماهر مواجه خواهد شد.
- توجه مضاعف به ایمنی کار: یکی از نگرانی عمده در وادی تاثیرات حاصل از تغییرات آب و هوایی، در زمان اجرا و برای حفظ ایمنی عمومی کارگاه است. برف، باران، سیلاب و بادهای طوفان زا، می توانند بر میدان دید و ایمنی تجهیزات و ادوات و ماشین الات تاثیر منفی گذاشته و فعالیتهای ایمن را متاثر و مشکل سازند. بارندگی های شدید و مه آلود، جاده ها و راههای ارتباطی و سطوح کار را لغزنده کرده و خطر صدمات را افزایش می دهند و شرایط کاری ناامن را برای تیم پروژه، به خصوص کارگران ایجاد می‌کنند. همچنین افزایش دمای ناگهانی و شدت گرما، میتواند باعث استرس گرمایی و گرمازدگی کارگران شده و در برخی مواقع، حتی منجر به مرگ ایشان شود.
- توجه ویژه به مصالح ساختمانی: تغییرات آب و هوایی به شدت بر عملکرد کوتاه مدت و بلند مدت مصالح ساختمانی تأثیر می‌گذارد. به دلیل تغییرات طول و شدت مدت گرما و سرمای محیط، مواد و مصالح، سریعتر از قبل، فرسوده شده و آسیب می‌بینند. به همین دلیل، در آینده ای نزدیک، نیاز و تقاضای زیادی برای تولید مصالح جدید برای ساخت و ساز پایدار به وجود خواهد آمد. این موضوع در روند فرآوری ها و عملیات اجرایی تاثیر می‌گذارد، به عنوان مثال، آزمایشات و عمل آوری بتن با تغییر شرایط پیرامونی، زمان و انرژی زیادتری می‌برد که باعث تاخیر در اجرای پروژه های ساختمانی و افزایش هزینه های مستقیم و غیر مستقیم می‌شود.
موارد فوق حاکی از آن است که از این پس بیشتر از هر زمان دیگری، مکان و موقعیت قرارگیری یک پروژه یا طرح عمرانی و تاثیرات تغییر اقلیم بر آن، میتواند عامل نگرانی‌های اصلی تیم پروژه و چگونگی برنامه ریزی ها و انتخاب سیاستها و راهبری ها باشد، زیرا رویدادهای آب و هوایی شدید مانند طوفان، سیل و موارد دیگر به راحتی می توانند تمامی عوامل، ارکان و اجزای دوره های احداث و بهره برداری را تحت تاثیر خود قرار دهند. کل نظام ساخت و ساز، اعم از مولفه های سخت افزاری و نرم افزاری، باید خود را با تغییرات آب و هوایی منطبق و هماهنگ و به روز کنند. به واقع،افق و رسالت صنعت ساخت و ساز به انعطاف آن با شرایط تغییرات اقلیمی بستگی دارد. هر پروژه، با مجموعه ای از عوامل و تاثیرات خاص و منحصر به فرد از خطرات تغییرات آب و هوایی رو به رو و همراه است،از این رو، توجه به ساخت و ساز سبز و برنامه ریزی هماهنگ با موقعیت پروژه ضروری‌تر از پیش شده است. میزان انطباق با تغییرات اقلیمی، به مکان، ماهیت پروژه، مواد و مصالح و امکانات مورد استفاده در پروژه و آب و هوای منطقه وابستگی بیشتری پیدا کرده است. برنامه ریزی و اجرا و بهره برداری یک پروژه ساختمانی باید به دقت و با اعمال اصل مهمی چون تغییر اقلیم مورد تدوین و بررسی و ارزیابی قرار گیرد. بطور قطع، آینده برای کلیه شرکت های کارفرما، مشاور، پیمانکار و بهره برداران حوزه ساخت و ساز و نیز شرکتهای بیمه برای پرداخت خسارات آسیب ها، تغییرات ژرف و عمده ای خواهد کرد. لذا آمادگی کامل صنعت و برنامه ریزی دقیق متولیان و توجه به تاثیرات کوچک و بزرگ تغییر اقلیم، باید همواره در دستور کار قرار گرفته و در طول چرخه حیات طرحها مورد تاکید و توجه جدی قرار گیرند.
