«به شدتی که در گزارش عنوان شده، نیست و از گذشته نیز شاهد خوابیدن معتادان روی صندلی‌شان در اتوبوس بوده‌ایم» ، «در شورای شهر این موضوع را پیگیری خواهم کرد» و «ما برای انتقال افراد به گرمخانه‌ها التماس می‌کنیم».
این‌ها همه واکنش‌های رسمی به خبری بود که چهارشنبه در تجارت‌نیوز منتشر شد.به ترتیب مدیرعامل شرکت واحد اتوبوسرانی شهرداری تهران، یکی از اعضای شورای شهر تهران و در نهایت شهردار تهران در قبال موضوع اتوبوس خوابی شهروندان بی‌سرپناه این واکنش‌ها را بروز داده‌اند.
اتوبوس خوابی چیست؟ شهروندان بی‌خانمان شب‌ها در اتوبوس‌های بی‌آرتی برخی از خطوط که تا صبح مشغول به کار هستند، در ازای پرداخت مبالغی حدود ۱۲ تا ۲۵هزار تومان، می‌خوابند و به عبارتی زندگی شبانه خود را می‌گذرانند. آن‌طور که در گزارش مذکور آمده این افراد لزوما معتاد نیستند، بلکه امکان و توانایی اجاره یک اتاق در شهر تهران را ندارند.
برای اینکه شبهه‌ای پیش نیاید که ممکن است اقدامات احتمالی مسئولان در این‌باره بیشتر از اظهارنظرهای اشاره شده باشد، باید رجوع کنیم به گزارش گورخوابی و زندگی در قبرهای خالی که سال ۱۳۹۵ در روزنامه شهروند منتشر شد و اتفاقا بازتاب‌های بسیاری داشت و حتی رئیس‌جمهور وقت هم نسبت به آن واکنش نشان داد، نتیجه اینکه برای قبرستان نگهبان گذاشتند و معتادانی که در قبرهای خالی آرامگاه نصیرآباد شهریار، روزگار می‌گذراندند، بیابان‌خواب و یا روانه زندان شدند.
فارغ از اینکه اعتیاد کسی را لایق نداشتن سرپناه نمی‌کند اما موضوع اتوبوس خوابی و یا گزارش‌های از این دست که اخیرا در رسانه‌ها منتشر شده، نشان می‌دهد فقر و نداری سطح زندگی افراد بی‌بهره و ضعیف جامعه را(که معتاد نیستند) تا حد بی‌خانمانی رسانده است.
فقر از نگاه جامعه‌شناسان دلایل و ابعاد مختلفی دارد، برخی از نظریه‌ها بر پایه فردی بودن علل فقر استوار است، به این معنی که فرد را مسئول وضعیت فقر خود می‌داند. برخی نظریه‌ها هم بر فرهنگ فقر دلالت دارد، یعنی فقر شیوه‌ای از زندگی است که از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود.
اما نظریه‌های اجتماعی مترقی دلایل فقر را نه در افراد که در نظام اجتماعی، سیاسی و اقتصادی جستجو می‌کند. درواقع نبود فرصت‌های یکسان برای داشتن کار و درآمد صرفا با دلایل فردی سنجیده نمی‌شود، بلکه این جامعه و حاکمیت است که در توزیع این امکانات مسئولیت دارد.
بر این اساس اگر به جامعه امروزمان برگردیم، اگر وضعیت اقتصادی مردم طی چند سال اخیر را بررسی کنیم، اگر به رقم‌های اعلامی خط فقر طی یک دهه اخیر نگاه کنیم، به سادگی متوجه می شویم که زندگی یک کارگر با دستمزد مصوب و رسمی چه میزان تحت شعاع فقر قرار گرفته است.
آبان گذشته فرشاد مومنی، رئیس موسسه مطالعات دین و اقتصاد اعلام کرد: نتایج پژوهش‌ها نشان می‌دهد که در دوره سه ساله ۹۶ تا ۹۹، جمعیت زیر خط فقر بیش از دو برابر شده است. این آمار به خوبی نشان می‌دهد هر شهروندی بدون اینکه انتخابی داشته باشد، طی سال‌های اخیر به فقر نزدیک‌تر شده است.
برویم سراغ اتوبوس ابتدای این یادداشت، احتمالا اگر مسئولان شهری همتی به کار بگیرند، طی شب‌های اخیر مسافران خواب‌آلودی که بی‌آرتی‌های مسیرهای طولانی آزادی-تهرانپارس و یا تجریش-راه‌آهن را نشان کرده بودند تا زندگی شبانه خود را بگذرانند، با تذکر رانندگان مواجه شده و همین امکان را از دست می‌دهند و برای مدتی مشکل اتوبوس خوابی هم مثل گورخوابی حل می‌شود. اما آنچه که به شکل دیگر، با خبر و گزارشی هولناک‌تر عیان می‌شود، همین چهره واقعی فقر و نداری مردم است. این اتوبوس که فقر نام دارد، در ابتدای شیب تندی ترمز بریده، کاش خواب آنها که باید بیدار باشند، سبک باشد.
*روزنامه‌نگار
۴۷۴۷
