سال گذشته در همین روز یعنی ۲۴ مرداد ۱۴۰۰ (۱۵ ماه آگوست ۲۰۲۱) رخداد بزرگی در آسیای میانه رقم خورد و آن اعتراف آشکار آمریکا بر شکست راهبردی در جریان اشغال افغانستان و خروج غیرمسئولانه از آن بود.
دولت «جرج دبلیو بوش» در سال ۲۰۰۱ میلادی به دنبال حملات ۱۱ سپتامبر (۲۰ شهریور ۱۳۸۰) به برج‌های دوقلوی مرکز تجاری در نیویورک به بهانه انتقام از القاعده با همراهی متحدان خود در ناتو افغانستان را اشغال کرد؛ ماجراجویی که اگرچه برای آمریکا از لحاظ مالی پرهزینه بود اما هزینه جانی آن را مردم بیگناه افغانستان پرداخت کردند.
هزینه‌های جانی و مالی باتلاق افغانستان
در پیوند با هزینه‌های مالی و شمار کشته شدگان در جریان این ۲۰ سال اشغالگری، اعداد و ارقام مختلفی از منابع و رسانه‌های مختلف انتشار یافته اما بررسی همه‌جانبه «دانشگاه براون» که چندی پیش انتشار یافت، توجه خیلی‌ها را به خود جلب کرد.
دانشگاه براون برآورد کرد که آمریکا در ۲۰ سال گذشته در مجموع ۲.۲۶ تریلیون دلار برای جنگ در افغانستان هزینه کرده است. به این معنا که این جنگ روزانه ۳۰۰ میلیون دلار برای آمریکا خرج داشته و سرانه آن به ازای هر فرد افغانستانی معادل ۵۰ هزار دلار بوده‌است.
در ادامه این بررسی آمده‌است که «۲.۲۶ هزار میلیارد دلار هزینه در افغانستان شامل بیش از ۸۰۰ میلیارد دلار هزینه‌های مستقیم جنگ و افزون بر ۸۵ میلیارد دلار صرف آموزش ارتش افغانستان شده‌است.»
از نظر تلفات انسانی نیز جنگ افغانستان موجب کشته شدن ۲ هزار و ۵۰۰ سرباز آمریکایی و نزدیک به چهار هزار پیمانکار غیرنظامی آمریکایی شده است. «اداره بازرس ویژه آمریکا در امور افغانستان» یا «سیگار» در این خصوص چندی پیش در گزارشی اعلام کرد که «در جنگ ۲۰ ساله ایالات متحده در افغانستان ۶۶ هزار نظامی و ۴۸ هزار غیرنظامی افغان کشته شده و ۷۵ هزار غیرنظامی دیگر این کشور نیز زخمی شده اند.»
فقر و محرومیت؛ میراث غمبار ناتو برای افغان‌ها
چند روز پیش در آستانه یکسالگی فرار اشغالگران آمریکا و متحدانش از افغانستان، دفتر هماهنگی کمک‌های بشردوستانه سازمان ملل متحد اعلام کرد که هم اینک نزدیک به ۲۵ میلیون نفر در افغانستان در فقر مطلق زندگی می‌کنند و ممکن است امسال ۹۰۰ هزار فرصت شغلی دیگر در بازار کار از بین برود.
خبرگزاری جمهور افغانستان نیز در ۵ مرداد ماه سال جاری در گزارشی به نقل از اداره حفاظت از کودکان سازمان ملل متحد اعلام کرد که براساس پیش‌بینی‌های بین ماه‌های جولای تا سپتامبر سال جاری دست کم ۱۸.۹ نفر از جمله ۹.۲ میلیون کودک با ناامنی غذایی اضطراری یا بحرانی رو به رو خواهند شد. ضمن اینکه ۹۷ درصد افغان‌ها امسال در خطر سقوط به زیر خط فقر قرار دارند.
گزارش اداره حفاظت از کودکان سازمان ملل متحد افزوده است، در حال حاضر ۱.۱ میلیون کودک زیر پنج سال در افغانستان دچار سوءتغذیه حاد هستند. هشت میلیون کودک برای دسترسی به آموزش در افغانستان، نیاز به حمایت دارند و ۱۰ میلیون کودک هم در صورت عدم پرداخت حقوق معلمان در معرض خطر ترک آموزش هستند.
در همین حال، صندوق حمایت از کودکان سازمان ملل متحد یا یونیسف نیز گفته است که ۴.۵ میلیون کودک در افغانستان به سلامت روانی نیاز دارند.
تکرار تراژدی ترور و وحشت
از سال ۲۰۰۱ که آمریکا، افغانستان را به بهانه مقابله با تروریسم و شبکه القاعده اشغال کرد نه تنها این کشور تاکنون روی خوش به خود ندیده که همواره بستری برای شکل گیری و قدرت یابی گروهک‌های تندرو و تروریستی بوده است.
این واقعیت نه تنها در صحنه میدانی قابل مشاهده است بلکه مقامات ارشد آمریکایی نیز بارها به آن اذعان کرده اند. در این میان «مک مستر» مشاور امنیت ملی اسبق آمریکا معتقد است سازمان‌های تروریستی نه تنها تعداد اعضای شأن بیشتر شده که اعتماد به نفس و ثروت شأن نیز افزایش چشمگیری یافته است و این امر باعث می‌شود تأثیرات تخریبی بیشتری داشته باشند.
از نگاه مک مستر، خروج تحقیرآمیز آمریکا از افغانستان، میلیاردها دلار سلاح برای تروریست‌ها بر جای گذاشت که میان بیش از بیست سازمان تروریستی تحت تحریم‌های آمریکا در سراسر افغانستان و پاکستان تقسیم خواهد شد.
در پیوند با گروه‌های تروریستی فعال در افغانستان لازم به یادآوری است که گروهک تروریستی موسوم به «داعش خراسان» از آن جمله است که پس از خروج نظامیان آمریکا از افغانستان سربرآورده است. این گروهک در سال ۱۴۰۰ چندین حمله انتحاری ترتیب داد که از حملات مرگبار به فرودگاه کابل با ۱۷۰ کشته گرفته تا انفجارهای انتحاری در مساجد «امام بارگاه فاطمیه» در قندهار و «سیدآباد» در ولایت قندوز را شامل می‌شد؛ مساجدی که به شیعیان تعلق داشت و از نگاه ناظران با هدف ایجاد تفرقه بین شیعه و سنی انجام گرفته‌بود.
داعش نیز از دیگر گروه‌های تروریستی است که خاک افغانستان را ناامن کرده است. همین چند روز پیش «رحیم‌الله حقانی» روحانی برجسته نزدیک به گروه طالبان که به ایراد سخنرانی‌های آتشین علیه داعش شهرت داشت در پی یک حمله انتحاری در کابل کشته شد و داعش مسئولیت این عملیات انتحاری را برعهده گرفت.
در مجموع، به رغم استقرار یکساله طالبان در افغانستان همواره شاهد حملات مسلحانه تروریستی و نیز انتحاری در این پهنه جغرافیایی هستیم به طوری که تنها در هفته‌های اخیر شمار این حملات به ۱۳ مورد رسیده است.
این حملات تروریستی اگر چه برآیند خروج غیرمسوولانه آمریکا و ناتو از افغانستان است اما تدبیری جدی از سوی طالبان برای جلوگیری از تکرار آنها می‌طلبد چرا که حوادث تروریستی اخیر در افغانستان سوالاتی را در مورد توانایی دولت طالبان در مبارزه با تروریسم و تضمین امنیت این کشور نزد شهروندان افغان و کشورهای منطقه و جامعه جهانی ایجاد کرده است.
مهاجرت و آوارگی، راه فرار از مشکلات
همان طور که اشاره شد، فقر و محرومیت، فروپاشی اقتصادی و در نهایت ترور و ناامنی به مهاجرت و آوارگی به عنوان تنها راه رهایی از این وضعیت می‌انجامد. بنابراین میراث شوم آمریکا برای مردم افغانستان بسترساز سیل مهاجران و پناهجویان به کشورهای دیگر از جمله ایران بوده است.
ایران که همواره میزبانی گفت وگوهای مرتبط با تحولات افغانستان برای برون رفت این کشور از بحران همچون نشست ۵ آبان پارسال را بر عهده داشته، اکنون میزبان پنج میلیون مهاجر قانونی یا غیرقانونی از این کشور دوست و همسایه است.
اینک آمریکایی که خود بانی وضع موجود در افغانستان است، همزمان با مسدودسازی حدود ۹.۵ میلیارد دلار از دارایی‌های بانک مرکزی افغانستان، تهران را نیز در قالب کارزار «فشار حداکثری» زیر شدیدترین تحریم‌ها قرار داده‌است؛ وضعیتی که میزبانی افغان‌ها را برای ایران دشوارتر خواهد کرد و از این واقعیت پرده برمی دارد که در فضای پساخروج آمریکا از افغانستان نیز این مردم جنگ‌زده از تبعات تصمیم‌سازی‌های کاخ سفید و راهبرد خشونت‌بار ایالات متحده در امان نیستند.
از نگاه ناظران، این آتشی که بایدن با خروج غیرمسئولانه از افغانستان برافروخت اما دامن او و حزبش را در انتخابات میان دوره‌ای کنگره و نیز انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۴ خواهد گرفت. تحولات افغانستان در کنار بحران اوکراین و نیز مشکلات داخلی آمریکا همچون کمبود انرژی و تورم افسارگسیخته، تأثیر بسزایی در کاهش چشمگیر محبوبیت بایدن و دموکرات‌ها داشته است.
