چرا «پیروز» یک ساله نشد؟ / «جای من نیستید که جیگرتون آتیش بگیره»
سیما محبی: سال‌ها بود نگرانی‌ها درباره منقرض شدن یوزپلنگ ایرانی مورد توجه قرار گرفته بود، اما وقتی «ایران» یوزپلنگ ماده از دست قاچاقچی حیوانات نجات پیدا کرد زمزمه‌هایی از پروژه تکثیر در اسارت شنیده شد، پروژه‌ای که بنا داشت مانع از انقراض یوزپلنگ ایرانی شود. از این روی ۱۵ فروردین سال ۱۴۰۱ بود که حسن اکبری، معاونت محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست از جفت‌گیری «ایران» و «فیروز»، دیگر یوزپلنگ نر در اسارت خبر داد. او گفت: «جفت‌گیری در شرایط طبیعی انجام شد و برنامه ما این است که کمترین استرس را به ایران وارد کنیم. می‌توان با روش سونوگرافی به‌طور دقیق از حاملگی مطلع شد اما چون این روش نیازمند بیهوشی است از آن صرف نظر می‌کنیم. علائم ظاهری نشاندهنده حاملگی «ایران» هستند.»
چند روز بعد، یعنی نوزدهم فروردین ۱۴۰۱، بهرنگ اکرامی دامپزشک معتمد سازمان محیط زیست که آزمایش‌های مامایی ایران بر عهده داشت گزارش داد، نتایج تمام آزمایشات و علائم ظاهری در آخرین معاینه‌ای از او به عمل آمد بارداری «ایران» را تایید می‌کند. اگر هفتم بهمن را روز صفر حاملگی «ایران» در نظر بگیریم دوازدهم اردیبهشت، یعنی نود و پنج روز پس از بارداری باید منتظر زایمان این یوزپلنگ ایرانی باشیم.
پیش‌بینی‌ها درست بود، یازدهم اردیبهشت ۱۴۰۱ بسیاری از رسانه‌ها تیتر زدند فرزندان «ایران» متولد شدند، علی سلاجقه، رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست درباره تولد توله‌های ایران گفت: «با توجه به حضور تیم دامپزشکی از یک هفته گذشته و بررسی شبانه‌روزی رفتارهای این جانور، مشخص شد که بارداری کامل بوده و با توجه به شرایط فیزیکی گونه و عدم توانایی در زایمان طبیعی، با نظر دامپزشکان مشاور و دامپزشک معتمد سازمان، نسبت به انجام زایمان سزارین صحرایی اقدام شد. خوشبختانه با توجه به حضور تیم دامپزشکی مجرب، سه توله یوز ایرانی در این زایمان سزارین صحرایی، سالم متولد شدند.»
چرا سزارین؟
بلافاصله بعد از سزارین ایران و تولد سه توله یوز برخی از دامپزشکان به انجام جراحی سزارین واکنش نشان دادند، پیام محبی، دامپزشک در گفت‌وگویی به خبرآنلاین گفت: «امروز هم روز خوبی برای حیات وحش است که بچه‌های «ایران» به دنیا آمدند، اما برای من این سوال پیش آمد که چرا ایران را سزارین کردند. اینکه در وضعیت بیابانی تشخیص دهیم یک حیوان شرایط سخت‌زایی دارد خیلی دشوار است، از طرفی وقتی حیوان سزارین می‌شود به دلیل گرفتن داروی بیهوشی توله‌ها هم در شرایط بیهوشی به دنیا می‌آیند، بنابراین ریسک بالا می‌رود، حالا ظاهرا تنفس توله‌ها برگشته و زنده هستند که امیدواریم زنده هم بمانند.»
به‌دنبال مطرح شدن انتقادات درباره سزارین شدن ایران بهرنگ اکرامی، دامپزشک ایران در توضیحی به رسانه‌ها گفت: «نگرانی ما از ساعت ۱۱ صبح شروع شد و تا ساعت ۲ ظهر ما دیدیم که روند زایمان اتفاق نیفتاد، حوالی ساعت دو و نیم بعدازظهر زورهای زایمانی حیوان کم شد که ما به آن انرژی‌های ثانویه رحمی می‌گوییم به این معنا که رحم آن‌قدر زور می‌زند و تخلیه صورت نمی‌گیرد و باعث می‌شود عضلات رحم خسته شوند، من گفتم برای سلامتی مادر و توله نظر بنده سزارین است و حتماً باید امروز عمل سزارین صورت گیرد، با دکتر اکبری – سرپرست معاونت محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست – هم صحبت کردیم و وضعیت را توضیح دادیم. من گفتم با مسئولیت خودم جراحی سزارین را انجام می‌دهم.»
چیزی از تولد سه توله نگذشته بود که تشخیص اشتباه نر یا ماده بودن آنها حاشیه‌ساز شد، درحالی‌که هر سه توله نر بودند ابتدا اعلام شد که توله‌یوزپلنگ‌های ایران ماده هستند، اما بعد از این حواشی یکی از توله‌ها تلف شد تا نگرانی‌ها بیشتر شود، با این وجود زنده ماندن دو توله دیگر همچنان رنگ امید را نگه داشت اما مشکل جدید این بود که ایران به توله‌های خود شیر نمی‌داد. بهرامعلی ظاهری، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان سمنان گفت: «به دلیل اینکه مادر توله را برای شیردهی نپذیرفت، پس از تغذیه با شیر آغوز (شیر اولیه مادر)، دو توله یوزپلنگ در شرایط ایزوله تحت نظارت شبانه روزی تیمی از دامپزشکان و یوزبانان مجرب در حال شیردهی دستی، نگهداری می‌شوند.» حتی برخی عنوان کردند بوی انسان علت نپذیرفتن توله یوزپلنگ‌ها توسط «ایران» است، مسئله‌ای که بهرنگ اکرامی هیچ‌وقت آن را نپذیرفت و در توضیحی در صفحه اینستاگرام خود نوشت: «اینکه سزارین بدون دستکش و لمس توله‌ها علت نپذیرفتن آنها توسط مادر است؛ توهمات و شایعه‌پراکنی یک همکار دامپزشک است.»
یوزپلنگ دوم تلف شد؛ «روز خطاهای جزئی دور از ذهن نیست»
درحالی همه سرگرم دلیل شیر نخوردن یوزپلنگ‌ها بودند که توله دوم هم تلف شد، پیام محبی، دامپزشک، ۲۸ اردیبهشت درباره مرگ توله دوم به خبرآنلاین گفت: «توله‌های سزارینی زیاد عمر نمی‌کنند چون از شیر مادر محروم می‌مانند. شیر مادر دارای پروتئین و مواد ایمنی لازم برای حفظ سلامت توله‌هاست، وقتی مادر به بچه‌ها شیر نمی‌دهد، ایمنی بدن آنها کاهش پیدا می‌کنند و سلامت‌شان به خطر می‌افتد.مساله این است که نزدیکی مادر به توله، لیسیدن آنها و شیر خوردن از پستان مادر باعث می‌شود فرایند تنفس و گوارش و سیستم ایمنی توله‌ها شکل بگیرد.»
بعد از مرگ توله دوم ایران علی سلاجقه، رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست، در نامه‌ای به رئیس حمهور نوشت: «معاون رییس جمهوری در ادامه تصریح کرده است: این پروژه برای اولین بار در کشور ایران اجرا شد و علیرغم پیچیدگی‌های خاص و کمبود منابع و تجهیزات، دستاورد بزرگی در حوزه حفاظت از گونه‌های برجسته حیات وحش محسوب می‌شود اما بدیهی است در چنین کارهای مهمی که هیچ تجربه قبلی درباره آنها در کشور وجود ندارد، بروز خطاهای جزئی دور از ذهن نیست که در این راستا تیم حقیقت‌یاب در سازمان تشکیل و به استان اعزام شد، گزارش اولیه حاکی از آن است که قصورها و تقصیرهایی در فرآیند سه ساله پروژه و مقطع کنونی صورت گرفته که در حال بررسی است و با مقصرین و متخلفین احتمالی برخورد خواهد شد.»
پیروز؛ نام تنها توله زنده مانده…
بعد از حواشی مرگ دو توله و البته تداوم حیات توله سوم، ۲۶ خرداد ۱۴۰۱ بود که پرستار نگهدارنده پیروز برای او یک نام انتخاب کرد، علیرضا شهرداری، پرستار نگهداری از تنها توله یوز زنده مانده‌ی «ایران» با انتشار ویدئویی در صفحه ایستاگرام خود از انتخاب نام « پیروز » برای این توله یوز خبر داد. موضوعی که معاون محیط زیست به آن واکنش نشان داد و گفت انجام چنین کاری نه بر عهده پرستار نگهدارنده توله یوز بلکه بر عهده روابط عمومی سازمان است. بعد از آن بود که نورالله مرادی، رئیس شورای اطلاع رسانی و سخنگوی سازمان حفاظت محیط زیست، گفت: «در جلسه کمیته نامگذاری پیشنهاد معاونت محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی مبنی بر نامگذاری توله یوز ایرانی مورد بحث و بررسی قرار گرفت و پس از جمعبندی نام پیروز برای این یوزپلنگ انتخاب شد.»
از این لحظه به بعد اکثر گزارش‌ها از «پیروز» تنها توله زنده مانده «ایران» مربوط به مراحل رشد و وضعیت سلامتی‌اش بود، انتشار عکس‌های متفاوت از این یوزپلنگ هنگام بازی کردن سبب شد برخی او را به بچه گربه تشبیه کنند. پیام محبی، دراین‌باره به خبرآنلاین گفت: « پیروز دیگر هیچ وقت نمی‌تواند حیوان طبیعت باشد، پیروز یک حیوان در اسارت است. این یوزپلنگ جنگ کردن سر غذا را یاد نگرفته، بنابراین پیروز یک حیوان دست آموز شد. ما در توهم امتداد شانس بقای یوزپلنگ در ایران هستیم، معتقدم یوزپلنگ شانس بقا را در ایران را از دست داده است، خیلی تلاش کنیم می‌توانیم کمک کنیم این ژن در اسارت زندگی کند، کجای دنیا حتی در اسارت یوزپلنگ را با اسباب‌بازی گربه تربیت می‌کنند، اگر قرار بود ایران از پیروز نگهداری کند چه رفتاری داشت، همان کار را از او تقلید کنیم، بنابراین شک نکنید پیروز دیگر یک بچه گربه است چون مانند گربه بار آوردیم. آقای شهرداری واقعاً دارد زحمت می‌کشد و بیشتر از توان وقت می‌گذارد شاید اگر علیرضا شهرداری نبود پیروز هم الان نبود، بنابراین اینجا فقط افراد زحمت می‌کشند و سیستم وجود ندارد.»
حسن اکبری، معاون سازمان حفاظت از محیط زیست در واکنش به تربیت پیروز گفت: «هدف ما از تکثیر یوزپلنگ حفظ ژنوم گونه بوده است و هدفی برای رها سازی پیروز در طبیعت نداریم، بنابراین قرار نیست آن را طوری پرورش دهیم تا به طبیعت برگردد، چون امکان رها سازی یک حیوان متولد شده در اسارت وجود ندارد.»
بابک باستانی دامپزشک پیروز هم در واکنشی به سرنوشت پیروز بیان کرد: «هیچ حیوانی که در اسارت متولد می‌شود، قابلیت رها سازی ندارد مگر برنامه مدون برای رهاسازی آن در نظر گرفته شده باشد که قطعاً این قضیه بسیار دشوار و سخت خواهد بود. بر این اساس پیروز هم قابلیت رها سازی حتی در پارک ملی حفاظت شده توران را ندارد.»
بودجه‌ای برای پیروز نداریم/ پیروز دستاورد علمی یا اینفلوئنسر…
زمانی‌که صحبت‌ها درباره سرنوشت پیروز، اینکه این یوزپلنگ قرار است همیشه در اسارت نگهداری شود یا به طبیعت فرستاده شود داغ بود، معاون سازمان محیط زیست ۲۷ آبان ۱۴۰۱ در گفت‌وگویی اعلام کرد: « ما نمی‌خواهیم اعتبار، انرژی و هزینه سازمان را بیش از این برای «پیروز» و حتی شرایط تکثیر صرف کنیم. ما در طبیعت یوزهایی داریم که بسیار برای ما ارزشمندتر هستند. ترجیح ما این است که عمده اعتبار، هزینه، انرژی و وقت خود را بر یوزهای موجود در طبیعت صرف کنیم.»
موضوعی که با واکنش رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست قرار گرفت، سلاجقه ضمن تکذیب بودجه ندادن برای نگهداری پیروز گفت: «این موضوع شایعه است و شدیدا آن را تکذیب می کنم. پیروز یک دستاورد علمی ارزشمند است.»
با این حال پیام محبی معتقد بود پیروز تبدیل به یک اینفلوئنسر شده است، او به خبرآنلاین گفت: «پیروز، حیوان حیات وحش نیست؛ هنگامی که حیوانی در اسارت رشد می‌کند، دیگر آموزش‌های حیات وحش و نکاتی را که نیاز است برای ادامه حیات در محیط‌زیست بداند، فرا نمی‌گیرد. در بهترین حالت، سازمان محیط‌زیست می‌تواند از پیروز به‌عنوان یک اینفلوئنسر استفاده کند، کمااینکه تا الان هم این توله یوز بیشتر نقش یک مانکن و اینفلوئنسر در اینستاگرام را داشته است تا یک حیوان حیات وحش، اما به هرجهت پیروز دارای ژن طبیعی است و می‌توان به‌عنوان یک ژن ذخیره روی آن حساب کرد.»
خبر ناگهانی، نارسایی کلیه برای پیروز…
درحالی حرف و حدیث‌ها درباره این یوزپلنگ ادامه داشت که انتشار تصاویر از پیروز بسیار پرطرفدار بود. اما انتشار تصاویر ده ماهگی این یوزپلنگ چندان خوشحال کننده نشد، چراکه اوایل اسفند خبر رسید حال پیروز خوب نیست. درست در روزهایی که شروین حاجی‌پور، خواننده، در قطعه‌ای گفت: «برای پیروز و احتمال انقراض‌اش» دامپزشک این یوزپلنگ از شرایط بد پیروز خبر داد: «پیروز با یک نارسایی حاد کلیوی طرف است. در حال حاضر شرایطش ناپایدار است و هیچ کدام از کلیه‌ها در دفع سموم خوب عمل نمی‌کنند.»
همچنین پیام محبی درباره بیماری پیروز به خبرآنلاین گفت: «پیش از این هم گفته می‌شد که پیروز مشکل دفع و یبوست دارد، احتمالا حیوان تحرک درستی نداشتی، آنتی‌بیوتیک مناسبی هم از ابتدا دریافت نکرده و حالا به این مشکل بزرگ برخورد کرده است.»
با جدی شدن بیماری این یوزپلنگ هشتم اسفند ۱۴۰۱، غلامرضا ابدالی، مدیرکل دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست درباره آخرین وضعیت «پیروز» گفت: وضعیت توله یوز نسبت به دیروز هیچ تغییری نکرده است و همچنان در بیمارستان تحت‌نظر است و کار مداوای او انجام می‌شود. علت بیشتر نارسایی‌های «پیروز» این است که این توله یوز اصلاً شیر مادر را نخورده است ودر محیط آزمایشگاهی پرورش یافته، اگر از شیر مادر یک تا دو هفته تغذیه می‌کرد تمام دستگاه‌های بدنش قوی می‌شد و ریزفکتورهای مورد نیاز برای ایمنی بدن را دریافت می‌کرد و این نارساییها پیش نمی‌آمد.»
خبر تلخ صبحگاهی اعلام شد: پیروز «منقرض» شد
صبح روز ۹ اسفند، رسانه‌ها در خبر صبحگاهی خود از تلف شدن پیروز نوشتند تا سومین توله ایران با سرنوشتی مشابه دو توله دیگر مواجه شود. بعد از مرگ پیروز طبق اسنادی که رسانه‌ای شد، خرداد امسال وقتی دکتر پیتر کالدول از مرکز پرورش یوزپلنگ آفریقایی برای مشاوره و ویزیت «پیروز» به ایران آمد، حرف آخر را همان اول زد. طبق گزارش این دامپزشک، که تاریخ و امضای آن متعلق به ۴ خرداد ماه است، تایید می‌شود که پیروز از همان ابتدا مبتلا به نارسایی کلیه است. براساس این گزارش و آنچه که پیام محبی، دامپزشک به خبرآنلاین می‌گوید، از ابتدا آنتی‌بیوتیکی که برای پیروز تجویز شده، اشتباه بوده است و همین موضوع می‌تواند یکی از دلایل مهم ابتلای توله یوز به نارسایی کلیه باشد.
بعد از تلف شدن «پیروز» علیرضا شهرداری، پرستار و تیمارگر «پیروز» در اولین واکنش خود بعد از مرگ این یوزپلنگ دلنوشته‌ای در صفحه اینستاگرام خود منتشر کرد، او نوشت: «پیروز: علیرضا انقراض یعنی چی؟ علیرضا: یعنی حذف شدن موجودات زنده از روی زمین تا ابد. پیروز: چرا ما داریم منقرض میشیم؟. ع: چون آدما به حریم طبیعت بیش از حد تجاوز کردن و با گذشت چند دهه ما ثابت کردیم عرضه حفظ بقای شما رو به درستی نداریم. پیروز: شنیدم گفتی باید از هم جدا بشیم
ع: بله، به وقتش باید جدا بشیم و هر کدوم بریم سراغ زندگی خودمون. و…
یادتونه چقدر بهم گفتید خوشبحالت کاش جای تو بودیم؟ الان این منم که میگم خوشبحال همه شما که جای الان من نیستین که مثل من اینجوری جیگرتون آتیش بگیره و راه به جایی نداشته باشید. من بعد از این همه سال فهمیدم که این کارا با احساسات من جور در نمیاد و باید مثل خیلی‌ها که دارن کار حیات وحش میکنن اما حسشون با چودَن و آهن هیچ تفاوتی نداره بود که اون آدم من نیستم.»
اینکه دلیل نارسایی کلیه پیروز چه چیزی بوده، هنوز به شکل رسمی تایید نشده است، با این حال پایان ده ماه حیات این توله یوزپلنگ ایرانی حواشی زیادی به همراه داشت، از دل بستن مردم به او گرفته تا اینکه به تعبیر برخی تبدیل به نماد امیدو مقاومت شئه بود.
۲۳۳۲۳۳
