یکی از مهمترین نکاتی که زوجین در زمان عقد نکاح لازم است به آن دقت کنند این است که بهتر است به جای تعداد بالا سکه و مقدار زیاد پول،شروط ضمن عقد را اظهار و قید نمایند؛
مقوله ی ازدواج یک امر بسیار مهم و ارزشمند است که دین اسلام و نیز قوانین کشور ما هنجارهایی از جمله هم کفو بودن(برابری از منظر ظاهر وباطن)،مهریه،شروط ضمن عقد و مواردی از این قبیل را برای افرادی که در شرف ازدواج هستند مدنظر قرار داده است.
یکی از مواردی که در بین ما ایرانیان و البته نشات گرفته از دین ما است، مسئله ی مهریه در عقد نکاح می باشد.
وقتی زن و مرد باهم ازدواج کرده و عقد نکاح منعقد می شود به محض وقوع،آثاری را نیز به دنبال دارد .یکی از این آثار پرداخت مهریه توسط مرد به زن است.
در قانون اساسی و مذهب ما تعریف بدین نحو آمده است که مهریه مالی است که از جانب مرد به زن داده می شود که نشان دهنده احترام و محبتی است که مرد نسبت همسر خود ابراز می کند.
روانشناسان نیز امروزه معتقدند که هدیه از سوی مرد به زن در ایجاد انرژی عاطفی و تقویت عشق بسیار مفید و موثر است.
به موجب ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی : به مجرد عقد ، زن مالک مهر می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید و هیچ چیز نمی تواند این مالکیت را از زن سلب کند ،
هرچند که در عمل ،بسیار اتفاق می افتد که زن موقع طلاق بخواهد این مهریه را مطالبه کند اما او از زمان عقد تا هر زمان که بخواهد می تواند مهریه را مطالبه کند.
به هرحال ، مسائلی همچون رابطه نامشروع ، نشوز زن(ناسازگاری زن با شوهر) یا عدم تمکین و یا هر عمل دیگری از جانب زن ، مانع از استحقاق زن نسبت به مهریه نیست.
از مهمترین و اصلی‌ترین تفاوت‌ها در عقد دائم و عقد موقت این است که در عقد دائم لزومی به مشخص شدن میزان مهریه در زمان خود عقد نیست. چرا که بعد از عقد خانم و آقا می‌توانند مجددا برای میزان مهریه توافق کنند. ولی در زمان عقد موقت باید حتما میزان مهریه مشخص شود و بعد صیغه محرمیت (زَوَّجتُکَ نَفْسی فی المُدَّهِ الْمَعْلوُمَه عَلَی الْمَهْرِ الْمَعْلوُم) جاری شود.
در عقد دائم اگر خانم و آقا در زمان عقد مهریه را مشخص نکنند و حتی بعد از آن هم برای مهریه به توافق نرسند باز هم امکان دریافت مهریه به دو شکل:
۱- مهرالمتعه : ماده ۱۰۹۳ قانون مدنی که میگوید ، هرگاه مهر در عقد ذکر نشده باشد و شوهر قبل از رابطه و تعیین مهر زن خود را طلاق دهد، زن مستحق مهرالمتعه است
۲- مهرالمثل : ماده ۱۰۹۳ قانون مدنی که میگوید ، هرگاه مهر در عقد ذکر نشده باشد و مردبعد از ارتباط با همسر خود وی را طلاق دهد، زن مستحق مهرالمثل خواهد بود.
مطالبه و دریافت کند. ولی مهریه در عقد موقت نمی‌تواند به دو شکل مهرالمثل یا مهرالمتعه مطالبه و دریافت شود.
متاسفانه در بین ما مرسوم شده است که مهریه ی زیاد اعم از سکه،پول،طلا،خانه و… می تواند پشتوانه ی مناسبی برای دختر باشد تا درصورت طلاق وی بتواند به راحتی از عهده مخارج خود برآید.
لیکن تمامی قوانین و عرف ها با گذشت زمان باید تغییر کنند و اگر مسئله ی مطالبه مهریه را مورد بحث و تفحس قرار داده و آنرا را کنکاش کنیم متوجه میشویم این قانون و عرف صرفا بعد مادی ازدواج را مدنظر قرار داده است و زمان آن است که نگرش ها نسبت به ازدواج و وسیله مهریه و حقوق زن در زندگی دچار تغییرو تحولاتی گردد؛
زوجین می‌توانند طبق ماده 1119 قانون مدنی ایران علاوه بر شروط چاپ‌شده در قباله نکاحیه هر شرطی را که مایلند به عقدنامه اضافه کرده و با امضای خود آن را الزام‌آور کنند.در واقع این قانون راه درست زندگی کردن و درست ازدواج کردن را به ما نشان داده است لیکن بسیاری از آن غافل بوده اند و هستند و همچنان برعرف اشتباه خود در گزینش مهریه بالا پافشاری میکنند؛
با برسی مشکلات زوجین در دادگاه های خانواده به کرات مشاهده میکنیم زوجینی را که بعد از ازدواج در مسائلی چون اشتغال و تحصیل به مشکلاتی که زمینه ساز بروز مشکلات عدیده گردیده است برخوردند و به دنبال طلاق ونیز پایان زندگی مشترک هستند؛
درحالیکه قانون این اجازه را به زوجین داده و آنها می توانستند قبل از ازدواج خود و جاری شدن عقد نکاح این موارد و موارد دیگر را در عقد نامه ی خود ذکر نمایند تا از بروز مشکلاتی از این قبیل جلوگیری شود.
بر طبق ماده ی1119 قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران: هر یک از طرفین ازدواج می تواند شروط زیر را علاوه بر شروط مندرج در عقد نامه به آن اضاف نماید و از بروز مشکلات بسیاری جلوگیری کند.
الف) شرط تحصیل: زوج، زوجه را در ادامه تحصیل تا هر مرحله که زوجه لازم بداند و در هر کجا که شرایط ایجاب کند، مخیر (دارای اختیار)سازد.
ب) شرط اشتغال: مطابق قانون، اگر شغل زن منافی با مصالح خانواده یا حیثیت شوهر یا زن باشد، مرد میتواند همسر خود را از آن شغل منع کند. با توجه به این که امکان تفسیرهای مختلف از این متن قانونی وجود دارد، گنجاندن عبارت زیر در سند ازدواج پیشنهاد می‌شود: زوج، زوجه را در اشتغال به هر شغلی که مایل باشد، در هر کجا که شرایط ایجاب کند، مخیر سازد.
ج) شرط وکالت زوجه در صدور جواز خروج از کشور: مطابق قانون گذرنامه، زنان متأهل فقط با اجاره کتبی همسر خود می‌توانند از کشور خارج شوند.
با توجه به اینکه این مسأله در عمل مشکلات فراوانی را ایجاد می‌کند، "عبارت زوج به زوجه، وکالت بلاعزل می‌دهد که با همه اختیارات قانونی بدون نیاز به اجازه شفاهی یا کتبی مجدد شوهر، از کشور خارج شود. تعیین مدت، مقصد و شرایط مربوط به مسافرت به خارج از کشور به صلاحدید خود زن است" به منزله شرط در حین عقد ازدواج پیشنهاد می‌شود.
د) شرط تقسیم اموال موجود میان شوهر و زن پس از جدایی: زوج متعهد می‌شود هنگام جدایی اعم از آن که به درخواست مرد باشد یا به درخواست زن نیمی از دارایی موجود خود را اعم از منقول و غیرمنقول که طی مدت ازدواج به دست آورده است به زن منتقل کند.بر این اساس، زوج ضمن عقد ازدواج متعهد می‌شود که هر گاه طلاق به‌درخواست زوجه نباشد و طبق تشخیص دادگاه تقاضای طلاق ناشی از تخلف زن از وظایف همسرداری یا سوءاخلاق و رفتار او نباشد، زوج موظف است تا نصف دارایی موجود را که در ایام زناشویی با او به دست آورده یا معادل آن را طبق نظر دادگاه، بلاعوض به زوجه منتقل کند.
هـ) حضانت فرزندان پس از طلاق: زوجین ضمن عقد خارج لازمی توافق کنند اولویت در حضانت فرزند یا فرزندان مشترک در صورت طلاق با مادر باشد یا زوجین ضمن عقد خارج لازمی توافق کنند حضانت فرزند یا فرزندان مشترک در صورت طلاق با هر کدام از والدین خواهد بود که بنا بر مصلحت طفل باشد.
در این حالت تعیین مصلحت طفل بر عهده کارشناس یا داور مرضی‌الطرفین خواهد بود.
و) شرط وکالت مطلق زوجه در طلاق: زوج به زوجه وکالت بلاعزل با حق توکیل به غیر می‌دهد تا زوجه در هر زمان و تحت هر شرایطی از جانب زوج، به مطلقه کردن خود از قید زوجیت زوج به هر طریق اعم از اخذ یا بذل مهریه اقدام کند.
این شروط برای استحکام خانواده و جلوگیری از هرگونه اختلاف در زندگی مشترک میتواند مثمرثمر واقع گردد تا زوجین بتوانند ازقبل بسیاری از مسائلی که ممکن است فضای شاد ابتدای زندگی را تبدیل به بمبی در ابتدا یا میانه زندگی مشترک کند که قطعا ترکش های آن آسیب های جبران ناپذیری را بر پیکره خانواده وارد خواهد کرد .
** دکتر حسام سعیدی -حقوقدان و تحلیلگر مسایل حقوقی
