آماری که درست از آب درآمد؛ رتبه بالای ایران در هدررفت گاز!

براساس آخرین اعلام بانک جهانی، ایران سومین کشور سوزاننده گاز همراه نفت است. این یعنی پشت پرده آتش خیره‌کننده مشعل‌های همیشه روشن میادین نفتی، میلیاردها دلار خسارت به منابع گاز کشور پنهان است.

به گزارش بهداشت نیوز به نقل از مرکز مقابله با شایعات سایبری سازمان فضای مجازی سراج، "نیم میلیارد دلار هدر رفت گاز در ایران"؛ خبر شوکه‌کننده مسعود خوانساری، رئیس اتاق بازرگانی تهران بود که ۲۵ مرداد در سی و هفتمین جلسه اتاق نمایندگان تهران اعلام کرد.
هر چند وی در اعلام این خبر، دچار خطا شده و به اشتباه ایران را اولین کشور هدردهنده گاز در جهان عنوان کرده بود اما با نگاهی به گزارش بانک جهانی که رئیس اتاق بازرگانی تهران نیز بر آن استناد کرده است، ایران اولین کشور در رشد هدررفت گاز و سومین کشور در میزان هدر دادن گاز است.
در گزارش بانک جهانی آمده است: سالانه بین ۱۴۰ تا ۱۵۰ میلیارد متر مکعب گازهای همراه نفت در سراسر دنیا به دلایل فنی از قبیل حفظ ایمنی تاسیسات و یا نبود زیرساخت‌های مناسب سوزانده می‌شود.
براساس این گزارش، ایران طی سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۱ مقام اول افزایش پرت گاز از میادین نفت و گاز را در میان کشورهای جهان داشته است. میزان پرت گاز در ایران در سال ۲۰۱۲ بالغ بر ۱۱.۱ میلیارد مترمکعب بوده که این رقم با افزایش ۶.۳ میلیارد مترمکعبی به ۱۷.۴ میلیارد مترمکعب در سال ۲۰۲۱ رسیده است که از رشد ۵۷ درصدی هدرروی گاز در میادین نفت و گاز ایران حکایت دارد.

کشورهای دارای بالاترین میزان گازهای همراه نفت سوزانده شده در جهان

* رتبه سوم ایران در میان ۱۰ کشور بزرگ هدردهنده گاز در جهان
گزارش بانک جهانی روسیه را با ۲۵ میلیارد مترمکعب پرت گاز، بزرگ‌ترین هدردهنده گاز در سال ۲۰۲۱ خوانده است. بعد از روسیه، عراق با پرت ۱۷.۶ میلیارد مترمکعب گاز در جایگاه دوم قرار دارد. ایران نیز طی سال گذشته، ۱۷.۴ میلیارد مترمکعب گازسوزی داشته و در رتبه سوم قرار گرفته است. بعد از ایران، آمریکا، ونزوئلا، الجزایر، نیجریه، مکزیک، لیبی و چین رتبه های چهارم تا دهم را به خود اختصاص داده‌اند.
* دلایل عمده هدررفت گاز در ایران چیست؟
اکنون ایران به عنوان سومین تولیدکننده بزرگ گاز در جهان، طی ۱۰ سال گذشته بر میزان تولید گاز خود افزوده و همین افزایش حجم تولید، بر افزایش میزان هدررفت گاز نیز موثر بوده است.

* مشعل‌سوزی؛ سنتی غلط با قدمتی بیش از صدسال
یکی از مشکلات فعلی در حوزه انرژی کشور، مشعل‌سوزی است که در ایران مانند بسیاری از کشورهای تولیدکننده گاز، نماد آغاز بهره‌برداری از یک چاه نفت است. علاوه بر این، فِلِرها که در واقع محصول جانبی تولید نفت هستند از قدیم به منظور حفظ ایمنی کارکنان و تجهیزات موجود، آتش زده شده می‌شدند تا به کمک آن بتوان فشار بر میدان نفتی را کنترل کرد. این گازها شامل اتان، متان و مایعات گازیست که قابلیت جداسازی و استـفاده در واحدهای پایین دستی صنعت را دارد و همچنین می‌تواند صادر شده یا فرآوری آن، می‌تواند به افزایش تولید گاز سبک و مایعات گازی منجر شود.
* جلوگیری از فلرسوزی؛ پایان دادن به یک خسارت محض
روزنامه خراسان ۶ مرداد ۱۴۰۱ در گزارشی با استناد به برآوردهای وزارت نفت، میزان ارزش سالانه گازهای فلر در کشور را بیش از پنج میلیارد دلار اعلام کرد. این رقم، نشانه خسارت ارزی ناشی از سوزاندن این گازها در میادین نفت و گاز کشور است.
پیش‌تر نیز سرپرست مدیریت هماهنگی امورگازرسانی شرکت ملی گاز ایران نیز گفته بود در ایران روزانه معادل چند فاز پارس جنوبی انرژی هدر می‌رود.

سال‌هاست تصمیماتی برای جلوگیری از هدررفت انرژی و پایان شیوه غلط مشعل‌سوزی در ایران اتخاذ شده است.
وزرای نفت کشور نیز همواره به مسئله مشعل‌سوزی نقد داشته‌اند. دولت جدید نیز این اقدام را در اولویت خود قرار داده و اوجی، وزیر نفت وعده پایان سوزاندن گازهای همراه نفت را تا پایان این دولت اعلام کرده است.
براساس بند الف ماده ۴۸ قانون ششم توسعه، دولت مکلف بود تا پایان زمان اجرای قانون این برنامه، حداقل ۹۰ درصد گازهای سوزانده شده را کاهش دهد.

* سرعت بخشیدن به احیای پروژه‌های ان جی ال
یکی از طرح‌های مورد تاکید برای کاهش این خسارت، اجرای طرح‌های "ال ان جی" یا مایع‌‌سازی گاز طبیعی است.
ال ان جی یا گاز طبیعی مایع شده که سرشار از متان و همان گاز طبیعی است که برای سهولت در جابجایی و ذخیره کردن به مایع تبدیل می‌شود. این انرژی، کشورهای مجری را صاحب ثروت‌های کلان کرده است؛ ضمن اینکه آلایندگی این سوخت‌ها کم بوده و از منابع ملی آن کشورها نیز محافظت می‌کند. برهمین اساس پیش بینی می‌‌شود تا اواسط قرن حاضر نقش اصلی را در تأمین انرژی مورد نیاز جهان ایفا کند.
سابقه احداث و توسعه مجتمع‌های ال ان جی در کشور ما نیز به حدود ۲۰ سال پیش باز می‌گردد. زنگنه وزیر نفت دولت پیش، در برنامه پیشنهادی خود برای وزارت نفت در سال ۹۶ به صادرات ال ان جی اشاره کرده و گفته بود: "پیش بینی می‌شود که با تأکید بر روابط حسنه با همسایگان در پایان دوره دوازدهم، صادرات گاز کشور از ۱۰ میلیارد مترمکعب سالانه فعلی (به ترکیه) به رقم قریب به ۴۰ میلیارد مترمکعب افزایش یابد اما این پروژه با سرمایه‌گذاری ۲ تا ۳ میلیارد دلاری، به حال خود رها شد".
در حالی که روسیه و قطر، رقبای جدی ایران در این عرصه در منطقه همچنان در حال تلاش برای تصاحب سهم بیشتری از بازار گاز مایع جهان هستند، وجود تحریم‌ها در بعد فنی و تجهیزاتی و هم در بعد سرمایه‌گذاری موجب شده ایران به عنوان دارنده یکی از بزرگترین منابع گازی جهان نقش مهمی در این بازار ایفا نکند.
اما تحولات منطقه‌ای اخیر به ویژه پس از جنگ روسیه و اوکراین، می‌تواند ایران را به هدف دیرینه خود نزدیک‌تر کند. تفاهم‌نامه جدید چهل میلیاردی ایران و روسیه با سرمایه‌گذاری شرکت گازپروم در شرکت ایران ال ان جی، نوید بخش همکاری‌های مشترک پیش رو برای گسترش نقش دو کشور ایران و روسیه در بازار رو به رشد LNG است. با نهایی شدن و اجرای این تفاهم‌نامه، روسیه متعهد به سرمایه‌گذاری ۲۵ میلیارد دلاری برای توسعه میدان‌های گازی و تکمیل پروژه‌های ال‌ان‌جی و جمع‌آوری گازهای مشعل شده است.
بنابر گزارش روزنامه جام جم، پروژه IRAN LNG به عنوان یکی سهل‌الوصول‌ترین پروژه‌ها در این حوزه به سرعت می‌تواند تا ۱۰ میلیون تن LNG وارد بازار نموده و در کسب سهم بازار برای هر دو کشور ایران و روسیه مثمر ثمر باشد؛ البته این پروژه تنها پروژه مدنظر گازپروم نبوده و پروژه‌های دیگری نظیر افزایش ظرفیت تولید میدان پارس جنوبی نیز مورد بررسی بوده و قطعاً در راستای زنجیره ارزش LNG نقش به سزایی خواهد داشت.
نرسی قربان، کارشناس ارشد انرژی نیز در این باره به فارس گفته است: ایران در گذشته ۴ پروژه ال ان جی معتبر را با شرکت‌های بین‌المللی مانند توتال، بی‌پی و پتروناس دنبال می‌کرد که متوقف شد. از این میان، اکنون پروژه ایران ال ان جی را می‌توان با سرعت بیشتری احیا کرد و با سرمایه‌گذاری نسبتاً کمتری به بهره‌برداری رساند."
* بهینه‌سازی مصرف سوخت در داخل کشور؛ یک ضرورت
کارشناسان معتقدند الگوی نادرست مصرف خانگی و صنعتی که موجب بالا رفتن شدت مصرف انرژی نیز شده، یکی از عوامل مهم هدررفت گاز در ایران است.
یارانه زیاد انرژی در ایران و ارزان بودن آن در مقایسه با سایر کشورهای جهان سبب شده تا از بخش‌های خانگی گرفته تا صنایع و نیروگاه‌ها عزمی برای بهینه‌کردن مصرف نداشته باشند. علاوه بر این، دسترسی آسان به انرژی گاز در کشور موجب شده تا مصرف این سوخت به شکل سرسام‌آوری در سال‌های اخیر افزایش پیدا کند.
اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی گسترده در حوزه مدیریت مصرف، بهینه‌سازی و صرفه‌جویی مصرف می‌تواند از راهکارهای عمده در کاهش مصرف گاز در بخش خانگی باشد. در بخش صنعتی نیز به روز کردن تجهیزات و زیرساخت‌ها و همچنین افزایش تولید برق از منابع تجدیدپذیر و هسته‌ای می تواند سهم مصرف نفت و گاز را به شدت کاهش دهد.
روند کُند تبدیل اجرای پروژه‌های تبدیل گاز طبیعی به گاز مایع، در کنار ارزان بودن انرژی که سبب شده مسوولان برای تأمین هزینه‌ها به جای فرهنگ‌سازی برای کاهش مصرف، مشوق مصرف انرژی باشند، مصرف گاز در ایران را شدت بخشیده است. دولت سیزدهم وعده داده که تا پایان سال، طرح ان جی ال ۳۲۰۰ را به اجرا در خواهد آورد. باید دید آیا عزم‌ها برای جلوگیری از هدررفت نعمت خدادادی گاز، جزم می‌شود یا همچنان تا سال‌های دیگر ایران قرار است سرآمد کشورهای دنیا در آتش زدن ذخایر گاز خود باشد؟!