دوسال از شیوع کرونا در جهان می‌گذرد و در این دوره انسان‌های زیادی جان خود را از دست داده‌اند و صدمات گوناگونی به جامعه بشری تحمیل شده است. بخش مهمی از آسیب‌ها به بخش‌های اقتصادی و صنعتی به واسطه اعمال محدویت‌های اجتماعی و قرنطینه گسترده شهرها بسته بودن صنایع، بنگاه‌ها و کارخانجات وارد شد. با اینحال یکی از بخش‌های اقتصادی که توانست از شرایط رکود حاکم بر جهان به دلیل اعمال محدودیت‌های اجتماعی سود ببرد بخش تجارت آنلاین بود.
اگرچه تا قبل از کرونا هم بسیاری از تجارت‌ها و بنگاه‌ها، فروش به صورت غیرحضوری و در فضای اینترنت را راه اندازی کرده بودند و فروش آنلاین در کشورهای پیشرفته و در حال توسعه موضوع ناشناخته‌ای نبود اما قرنطینه عمومی و ترس مردم از حضور در بازارها و فروشگاه‌ها موجب شد که ارسال سفارش غیرحضوری و پرداخت آنلاین و دریافت کالا و خدمات از طریق پست در دوسال گذشته رشد خیره کننده‌ای پیدا کند.
تغییر عادت‌های زندگی مردم
جرقه هجوم مردم به سوی خرید مجازی به واسطه همه‌گیری ویروس کرونا بوده است. بدلیل آنکه بیماری فوق، جریان آزاد رفت و آمد را محدود کرد، بسیاری از مردم گزینه‌ای جز خرید آنلاین نداشته‌اند. شرایط اکنونی به گونه‌ای تغییر کرد که برای بسیاری از مردم تصور جهانی بدون وب سایت‌های خرید اینترنتی دشوار شده است. برخی کارشناسان اعتقاد دارند به طور حتم از این به بعد و حتی در دوره پس از کرونا فروشگاه‌های آنلاین به بخش جدایی‌ناپذیر از زندگی مردم جهان تبدیل خواهند شد.
تغییرات رفتاری مردم در طول همه‌گیری موجب شد آن‌ها به اسکن کدهای کیو آر (QR) برای خواندن منوهای رستوران‌ها و فروشگاه‌ها و دیگر مراکز خرید اینترنتی در تلفن‌های همراه‌شان عادت کنند.
پایگاه خبری تحلیلی «اینوستوپدیا» هم بر این باور است کووید ۱۹ عادات خرید مردم را تغییر داده است. در این دوره بسیاری از مصرف‌کنندگان عادت کردند غذا را در منزل استفاده کنند و به دنبال آن رغبت برای خانه ماندن و آشپزی کردن به میزان قابل توجهی افزایش یافته است. به همین دلیل قیمت اقلام خوراکی و غذایی در خرید از خواربار فروشی‌ها افزایش یافت. همچنین به علت تاکید بر سلامت، لوازم بهداشتی و ضدعفونی‌کننده هم بیشتر مورد توجه قرار گرفتند و بر قیمت آن‌ها نیز افزوده شد.
طبق این گزارش، یکی از عرصه‌های اجتماعی که در این دوره به شدت تغییر کرد میل به خرید در میان شهروندان بود. خرید به صورت آنلاین یکی از دیگر جنبه‌های دگرگونی زندگی امروزین بشر بوده است. فروشگاه‌های کوچک و بزرگ با محدودیت‌های گوناگونی در زمینه عرضه مستقیم و حضور مردم روبرو شدند و خرید و پرداخت غیرمستقیم بیشتر مورد توجه قرار گرفت.
«سوزی دیویدخانیان» تحلیلگر حوزه خرده‌فروشی و تجارت الکترونیک در Insider Intelligence اعتقاد دارد: کاری که مردم اکنون به انجام آن عادت کرده‌اند، خرید آنلاین است. تغییرات رفتاری مردم در طول همه‌گیری موجب شد آن‌ها به اسکن کدهای کیو آر (QR) برای خواندن منوهای رستوران‌ها و فروشگاه‌ها و دیگر مراکز خرید اینترنتی در تلفن‌های همراه‌شان عادت کنند.
«کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل متحد » موسوم به «آنکتاد» نیز در گزارش تحلیلی خود که با بررسی دیدگاه‌های مردم در سراسر جهان انجام داد، چنین نتیجه گرفت که کووید ۱۹ در کل نحوه خرید مردم را برای همیشه تغییر داده است. این بیماری زندگی بشر را به سوی تعمیق دیجیتالی شدن سوق داد.
این گزارش که براساس یک نظرسنجی در ۹ اقتصاد نوظهور و توسعه‌یافته جهان و در سال نخست شیوع کرونا صورت گرفت نشان داد که در سال ۲۰۲۰ بیشتر از ۵۰ درصد مردم بیشتر از گذشته خریدهای آنلاین انجام دادند. اگرچه مردم برای کسب خبر، اطلاعات گوناگون، سرگرمی بیشتر از گذشته به سراغ اینترنت می‌روند آن‌ها برای خرید خود نیز بیشتر از قبل به فضای مجازی وابسته شده‌اند.
دبیر کل UNCTAD در این چارچوب اعتقاد دارد تغییراتی که کرونا ایجاد کرد اثرات ماندگاری را بر زندگی مردم داشته است و با احیای اقتصاد جهانی نیز همین شرایط ادامه خواهد داشت. یکی از فرصت‌های دیجیتالی بدست آمده در دوره کرونا، تشدید خرید آنلاین در سطح جهانی بوده که کماکان در حال افزایش است.
آنکتاد مهمترین برندگان این دوره را نیز فناوری اطلاعات و ارتباطات، صنعت داروها، بخش آموزش، لوازم خانگی و مبلمان، لوازم آرایشی، بخش مواد غذایی و مراقبت‌های شخصی عنوان کرد.
در نمودار فوق بیشترین افزایش خرید آنلاین در دوره پس از آغاز همه‌گیری کرونا به اقلامی همچون لوازم آرایشی، محافظت شخصی و سرگرمی‌های دیجیتال اختصاص داشتند. در پایین‌ترین سطح نیز ابزار آلات، گردشگری، رزرو هتل و ملزومات سفر کمترین افزایش در خریدهای آنلاین را تجربه کردند.
پژوهش آنکتاد همچنین نشان داد که میزان افزایش خرید آنلاین در دوره کووید-۱۹ بین کشورها متفاوت بوده است. چین و ترکیه در این زمینه بیشترین رشد را تجربه کردند حال آنکه در سوئیس و آلمان، در کل میزان افزایش تجارت الکترونیک کمتر بود. علت آن است که در این دو کشور و بسیاری از اقتصادهای پیشرفته به ویژه در غرب، مردم پیش از این هم با خرید آنلاین آشنایی داشتند.
علاوه بر این نظرسنجی فوق نشان داد که زنان و افرادی که دارای تحصیلات عالی بودند بیشتر از دیگر گروه‌های جمعیتی بر حجم خریدهای آنلاین خود اضافه کرده‌اند. افراد ۲۵ تا ۴۴ ساله افزایش شدیدتری را در مقایسه با افراد جوان‌تر یا مسن‌تر گزارش کردند.
رشد نزدیک به دو برابری تجارت الکترونیک
به نوشته تارنمای آماری «استاتیستا» مقایسه آمار پلتفورم‌های خرده‌فروشی آنلاین تا ژوئن سال ۲۰۲۰ نشان می‌دهد که ترافیک جهانی استفاده از این خدمات شاهد افزایش بی‌سابقه‌ای بوده‌است. وبسایت‌های خرده فروشی جهان در ماه ژوئن ۲۰۲۰ حدود ۲۲ میلیارد بار بازدید شدند که نسبت به ۶ ماه قبل از آن یعنی در ماه ژانویه ۲۰۲۰ بیشتر از ۳۰ درصد افزایش داشته است. در آن زمان حدود ۱۶ میلیارد بازدید از این پایگاه‌ها صورت گرفت. پیش‌بینی شده است تا پایان سال ۲۰۲۱ میزان مراجعه به پایگاه‌های خرید آنلاین در جهان ماهانه به ۳۰ میلیارد مورد نزدیک شده باشد.
اگرچه آمار دقیقی از میزان فروش آنلاین به صورت رسمی ارائه نشده و آمارهای گوناگونی بیان می‌شود، برآوردهای متفاوتی از چند صد تا هزاران میلیارد دلار در ماه در رسانه‌ها بیان شده است اما از نظر آماری بسیاری از موسسات پژوهشی میزان رشد خریدهای آنلاین در سال ۲۰۲۰ را ۳۰ درصد بیشتر از ۲۰۱۹ و سال ۲۰۲۱ را نزدیک به ۴۰ درصد بیشتر از سال قبل از آن بیان می‌کنند.
تجارت دیجیتال در سال ۲۰۲۰ بیشتر از ۳۲ درصد نسبت به سال قبل از آن رشد داشت. این حوزه از اقتصاد در سه ماه‌های اول و دوم سال ۲۰۲۱ نیز رشدی حدود ۳۹ درصدی را تجربه کرد.
آمارها نشان می دهند تجارت دیجیتال آن هم در بخش خرده فروشی ایالات متحده تنها در سال ۲۰۲۰ بیشتر از ۳۲ درصد نسبت به سال قبل از آن رشد داشت. این حوزه از اقتصاد در سه ماه‌های اول و دوم سال ۲۰۲۱ نیز رشدی حدود ۳۹ درصد را تجربه کرد.
بر اساس برآورد پایگاه Digital Commerce، همه‌گیری کرونا بیشتر از قبل مصرف‌کنندگان آمریکایی را به سوی خرید آنلاین فرستاد به گونه‌ای که در سال ۲۰۲۰ بیش از ۱۰۵ میلیارد دلار بر درآمد آنلاین شرکت‌ها در آمریکا افزوده شد. طبق آمار وزارت بازرگانی این کشور، فروش آنلاین ایالات متحده در آن سال به ۷۹۱.۷۰ میلیارد دلار رسید که ۳۲.۴ درصد نسبت به ۵۹۸.۰۲ میلیارد دلار سال ۲۰۱۹ بیشتر بود. این بالاترین رشد فروش سالانه و آنلاین در سال‌های مورد بررسی دهه اخیر بوده است.
ارقام سه ماهه نخست ۲۰۲۱ نیز نشان دادند که همین روند افزایشی ادامه داشته و حتی بیشتر هم شده است. در سه ماه ابتدای سال ۲۰۲۱ خرید آنلاین ۳۹ درصد بیشتر از سال قبل و سه برابر مدت مشابه سال ۲۰۲۰ بوده است. این روند برای ادامه سال ۲۰۲۱ نیز ادامه داشت.
طبق اظهارات مقامات «مسترکارد» (Mastercard SpendingPulse) خرده‌فروشی ایالات متحده در ماه آوریل سال ۲۰۲۱ هم ۲۳.۳ درصد افزایش یافت و فروش آنلاین نیز نزدیک به ۲۰ درصد نسبت به قبل رشد کرد. همچنین سود فروش فروشگاه‌های بزرگ در آوریل دو برابر سال قبل شد. اگرچه وقتی که در چند ماه اخیر مغازه‌ها دوباره باز شدند و مردم مشتاقانه منتظر بودند کمد لباس‌های خود را برای کار و و سرگرمی به روز کنند اما به صورت آنلاین، خریداران بیشترین هزینه را برای پوشاک کردند و فروش لباس در آوریل بیش از ۶۱ درصد افزایش یافت.
وقتی پس از چند ماه مغازه‌ها دوباره باز شدند و مردم مشتاقانه منتظر بودند کمد لباس‌های خود را برای کار و سرگرمی به روز کنند؛ خریداران بیشترین هزینه آنلاین را برای پوشاک پرداخت کردند.
روزنامه «گاردین» هم گزارش داد به نظر می‌رسد خرید آنلاین مواد غذایی، روندی است که فراتر از همه‌گیری کرونا ادامه خواهد یافت. در سال ۲۰۲۱ این موضوع نسبت به سال قبل آن بیش از ۹۷ درصد افزایش نشان داد. بیشترین افزایش در هزینه‌های خواربار فروشی آنلاین در ماه مارس سال گذشته رخ داد، به نحوی که حدود ۱۲۰ درصد بیشتر شد زیرا تشدید بیماری موجب شده بود که بسیاری از مصرف‌کنندگان به دریافت آنلاین کالا از خرده فروشان مواد غذایی متکی شوند.
در میان بنگاه‌های بزرگ جهان که به صورت بین‌المللی در زمینه ارائه خدمات خرید آنلاین فعال هستند، آمازون در صدر رتبه‌بندی قرار دارد. این بنگاه تجاری بزرگ و برتر جهان توانست از شرایط کرونایی بیشترین بهره را ببرد و بر سود خود بیافزایند. برآوردها حکایت از آن دارند که سایت این شرکت در سال ۲۰۲۱ با بازدید ۲ میلیارد عددی در ماه شلوغ‌ترین مقصد مجازی افراد برای خریدهای اینترنتی بود. سایت چینی تائو بائو، ای بی، والمارت، جی.دی کام، شاپیفای، بست بای، تارگت، راکوتن و هوم دیپات در رتبه‌های بعدی قرار گرفته‌اند.
