تأثیرها و چالش‌های پیش روی عراق پس از اتفاقات منطقه سبز بغداد

اتفاقات منطقه سبز بغداد اگرچه از طریق وساطت‌های داخلی و بین المللی و منطقه‌ای و در پایان سخنرانی مقتدی صدر و درخواست وی از هواداران جریانش برای ترک منطقه سبز بغداد پایان یافت اما دارای تأثیرها و نیز چالش‌های خود در میان مدت و بلند مدت برای وضعیت سیاسی عراق بود که در یادداشت زیر به آنها اشاره‌ای خواهیم داشت.

بدعت جدید در سازوکار سیاسی عراق

در گذشته یکی از بدعت ها در سازوکار سیاسی عراق، تفسیر حقوقی مفهوم "فراکسیون بزرگ تر" بوده است. تفسیری که تا به امروز نیز مشکل آفرین است. اگر بخواهیم به طور خلاصه آن را توضیح دهیم، داستان از این قرار است که فراکسیون بزرگتر باید نخست وزیر را انتخاب کرده و اقدام به انجام مشاورات برای تشکیل کابینه بکند. اما در سال 2010 دادگاه فدرال فراکسیون بزرگتر را فراکسیونی اعلام کرد که "در جلسه پارلمان تشکیل شود و اعلام موجودیت کند" اما این درحالی است که به طور طبیعی فراکسیون بزرگتر فراکسیونی است که در انتخابات اول شده باشد.

اما بدعت تازه بوجود آمده در عرصه سیاست عراق، تقسیم قدرت نه بر مبنای وزن و دستاوردهای انتخاباتی بلکه بر مبنای وزن تاریخی و اجتماعی است. این بدعت را بار اول الاطار التنسیقی بوجود آورد بدین صورت که خواستار اعطای وزارتخانه‌هایی به برخی از احزاب قدیمی شد که نتایج قابل توجهی در انتخابات 2021 کسب نکرده بودند و این موضوع در زمان خود با مخالفت صدری ها رو به رو شد. اما پس از کناره گیری صدری ها از مجلس، الاطار التنسیقی اقدام به تقسیم مناصب بین احزاب خود کرد و در این جا صدری ها که دیگر وزن انتخاباتی و پارلمانی نداشتند، از همین مبنای اجتماعی و تاریخی خود استفاده کردند و پس از آن تحولات اخیر بوجود آمد!

چنین مبنایی برای تقسیم مناصب در آینده بعید نیست که مشکل ساز شود زیرا اگر احزاب جدیدی کرسی‌های بیشتری در انتخابات کسب کنند، احزاب قدیمی حاضر به مشارکت آنان بنابر همین مبنای ثقل تاریخی و اجتماعی خود نخواهند شد کما این که چنین قضیه ای باعث مشکل میان احزاب کلاسیک نیز خواهد شد زیرا اگر یک حزب قدیمی نتیجه قابل توجهی را کسب نکرد، باز هم به خاطر سابقه حضور خود در نظام سیاسی عراق، خواهان مناصبی خواهد شد!

مهم ترین بازیگران سیاسی برنده در تحولات اخیر

درباره این موضوع هم در ابتدا باید بیان کنیم که منظور ما از اطلاق عنوان برنده، از نظر آینده سیاسی و انتخاباتی است و البته این موضوع به معنای نفی این احتمال هم نیست که چه بسا این برندگان در آینده به دلیل اشتباهات محتملی دستاوردهای خود را از دست بدهند.

در این خصوص از مهم ترین برندگان شیخ قیس الخزعلی و نوری المالکی بودند. البته که لازم به ذکر است در این جا معیار، توانایی کسب بیشترین آرای ممکن از پایگاه اجتماعی طرفداران محور مقاومت در عراق است و نه عموم شیعیان این کشور.

به طور کل باید اشاره داشت که اکثریت طرفداران این محور در عراق همیشه نسبت به اکثریت رهبران سیاسی خود به دلیل ضعف در تعامل با سیاستمداران وابسته به جریان صدر، انتقاد داشتند و اساسا یکی از دلایل رشد چشمگیر آرای ائتلاف دولت قانون در انتخابات اخیر و کسب بیشترین رأى از پایگاه اجتماعى هواداران محور مقاومت، همین نوع تعامل با دولت الکاظمی و سیاستمداران وابسته به جریان صدر بود. به عبارت دیگر براى مثال ائتلاف دولت قانون اساسا جلسه رأی گیری به دولت الکاظمى را تحریم کرده بود همچنین ائئلاف دولت قانون همیشه در کشمکش های سیاسی در مقابل سیاسیون جریان صدر به عقیده بخشی از پایگاه اجتماعی محور مقاومت در عراق از موضع قدرت وارد مى شد.

با این حال نباید این نکته را هم فراموش کرد که همه این ها به دلیل فضای تنش زا میان طرفین یعنی بخشی از هواداران محور مقاومت و بخشی از هواداران جریان صدر در دو سال اخیر است که تعامل از موضع قدرت در چنین فضایی جای تعامل از موضع اعتدال را می گیرد خصوصا هم که نباید فراموش کرد نوع تعامل از موضع قدرت شیخ قیس الخزعلی و نوری المالکی در اتفاقات اخیر عراق از نظر هواداران محور مقاومت در این کشور نتیجه هم داد و باعث عقب کشیدن معترضان صدری از خواسته‌هایشان شد.

اما در این بخش نباید فائق زیدان رئیس شورای عالی قضایی را فراموش کرد که او نیز با تعامل از موضع قدرت توانست به گونه‌ای معترضان وابسته به جریان صدر را به عقب براند به طوری که در اوج درگیری‌ها این معترضان حتی فکر محاصره دوباره شورای عالی قضایی را نکردند و چنین موفقیتی برای آینده سیاسی این شخصیت یک امتیاز مثبت محسوب می‌شود.

در ابتدای بررسی این بخش این مقدمه لازم است ذکر شود مبنی بر این که پس از سخنرانی مشهور مقتدی صدر که باعث پایان درگیری‌ها شد، اگرچه تلاش شد که وی به عنوان "خاموش کننده آتش فتنه" ظاهر شود اما واضح بود که این سخنرانی در واقع اعلان به نتیجه نرسیدن تلاش‌های معترضان صدری برای تسلط بر اماکن حیاتی بغداد بود. به همین خاطر در روزهای پس از اتفاقات منطقه سبز بغداد به وضوح خشم و سرخوردگی میان هواداران این جریان به دلیل دادن قربانیان بسیار و عدم تحقق هیچ هدفی، دیده می شود.

اما چیزی که باعث افزایش این خشم شد، پیام‌های طیفی از رهبران الاطار التنسیقی بود که طرفدار تعامل قوی تر با معترضان صدری بودند. در حقیقت پیام‌های آنان به وضوح عبارت از اعلام پیروزی بر معترضان این جریان بود بلکه از مطالبه محاکمه افرادی از این جریان هم حکایت داشت؛ همین موضوع باعث شد فضا دوباره متشنج شود که البته با پیام دیگری از هادی العامری علی الاقل رهبران عصائب اهل حق موضع خود را تعدیل کردند هرچند چنین چیزی کمتر در میان رهبران دولت قانون مشاهده می‌شد.

در این خصوص باید گفت اگرچه تعامل از موضع قدرت در مقابل صدر در ایام درگیری‌ها و تحصن‌ها قابل درک بود اما حالا وقت اندکی نرمش نشان دادن و وارد شدن از باب مذاکرات است. در حقیقت با وجود این که واقع بینانه نیست مقتدی صدر دولت را به تنهایی تشکیل دهد اما در عین حال هم اصل حضور این جریان در تشکیل کابینه ضروری است زیرا در هر حال جریان صدر از ارکان نظام سیاسی فعلی است و عدم بقای این نظام باعث متضرر شدن همه طرف‌ها است.

غیر از این که در آینده بدترین سناریو برای الاطار التنسیقی این است که جریان صدر با تشرینی‌ها متحد شود خصوصا که عموما رسانه‌های غربی-عربی مخالف محور مقاومت در حال دنبال کردن این خط خبری برای صدری‌ها مبنی بر شکست آنان در اتفاقات اخیر و این خط خبری برای تشرینی‌ها مبنی بر بازگشت دولتی به مانند دولت عادل عبدالمهدی هستند و به طور کل لازم است که الاطار التنسیقی برای آینده نظام سیاسی عراق و نیز عدم اتحاد تشرینی‌ها و صدری‌ها، این حس شکست را در میان هواداران جریان صدر از بین ببرد و هرچه سریع تر آنان را به موضوع تشکیل کابینه باز گرداند.