محبوبه ولی
هفته گذشته پس از اینکه دلار مدتی از پا نشست تا نفسی چاق کند و حتی چند قدمی هم به عقب برگشت، بسیاری ادعای بانک مرکزی مبنی بر کنترل بازار ارز را رد کردند و تحلیلشان این بود که آنچه ترمز دلار را کشیده، نه اقدام بانک مرکزی بلکه سفر قریب‌الوقوع رافائل گروسی به تهران است؛ سفری که به گمان برخی می‌تواند بستر ازسرگیری مذاکرات برجامی را فراهم کند و به زعم شماری دیگر تکرار سفرهای تکراری پیشین و بی‌حاصل است.
این سفر اما در کدام یک از این گمان‌ها خواهد گنجید؟ آمدن مدیرکل آژانس انرژی اتمی به ایران، آیا جعبه پاندورایی را که بهار 97 با خروج آمریکا از برجام باز شد و پنج سال است بلا و شوربختی از آن می‌بارد، خواهد بست؟ یا دست کم مقدمه‌ای برای توافق با غرب و بسته شدن آن جعبه شوم خواهد شد یا نه؟
میزبانی در شرایط سخت
گروسی روز جمعه در حالی وارد تهران شد که غرب به ویژه اروپا در تندترین و خصمانه‌ترین زاویه نسبت به ایران قرار گرفته و سرفصل این خصومت را نیز شراکت ایران با روسیه در جنگ علیه اوکراین و همینطور اتهامات حقوق بشری علیه ایران پیرو اعتراضات خیابانی تابستان و پاییز امسال عنوان می‌کند.
در خصوص اختلافات اتمی نیز نه تنها هنوز تکلیف اتهام «سه سایت هسته‌ای اعلام نشده از سوی ایران» روشن نشده، بلکه ایران با اتهام تازه غنی‌سازی 84 درصدی مواجه شده است.
ماه گذشته حتی تروئیکای اروپایی به دلیل آنچه اعمال تغییرات اعلام نشده در اتصال بین دو آبشار ماشین‌های پیشرفته غنی‌سازی در فردو خوانده بود، علیه ایران بیانیه صادر کرد و این تغییرات در فردو را تلویحا اقدامی نظامی خواند.
بدین ترتیب تهران در شرایطی میزبان گروسی شد که تحت فشارها و اتهامات سنگینی قرار گرفته و سایه تهدیدات تازه‌ای از جمله بازگشت پرونده ایران به شورای امنیت سازمان ملل روی سرش است.
علی بیگدلی، تحلیلگر مسائل بین‌الملل در این خصوص به ایلنا گفته است «اگر ایران نتواند در جلسه شورای حکام که اوایل مارس تشکیل می‌شود، برای موارد ادعایی علیه کشور دلیل قانونی و علمی بیاورد، ممکن است قطعنامه علیه ما صادر شود و این کار را خیلی خطرناک خواهد کرد.»
نمایشی از «زن، زندگی، آزادی» برای گروسی
تهران با علم به این خطر، طی دو روز گذشته سعی کرده نظر مساعد این نهاد بین‌المللی را جلب کند. برای جلب این اعتماد، میزبان گروسی، یعنی سازمان انرژی اتمی کوشیده از او میزبانی صمیمانه‌ای به عمل آورد.
جمعه شب ضیافت شامی برای گروسی ترتیب داده شد که اساتید، محققان، پژوهشگران و صاحبنظران هسته‌ای ایران نیز در آن حضور داشتند.
میزبان در این ضیافت و برای تغییر نگاه گروسی، حتی مسئله «زن، زندگی، آزادی» را که اکنون دیگر به چالشی سیاسی برای ایران تبدیل شده از نظر دور نداشته و بخش قابل توجهی از صندلی‌های «نشست صمیمانه با گروسی» را به زنان اختصاص داده تا جایی که گروسی گفته است: «در این دیدار زنان فراوانی را دیدم که نشان می‌دهد برابری جنسیتی بیشتری را در حوزه هسته‌ای شاهد هستیم.»
محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران نیز در نشست خبری مشترک دیروز با گروسی به همین موضوع اشاره کرد و گفت که «تعداد بالای بانوان تاثیرگذار در حوزه فعالیت‌های هسته‌ای موجب شگفتی گروسی شد.»
«تعارفات هسته‌ای» گروسی!
به تبع آن فضای صمیمانه، اظهارات گروسی در ضیافت جمعه‌شب به تمجید از پیشرفت هسته‌ای ایران نیز کشیده شد. او در بخشی از سخنان خود گفت: «شرایط بسیار دشواری است و می‌دانم که برای جامعه علمی و نیز سایر آحاد در بحبوحه مشکلات بسیار سخت است که بخواهند رشد و پیشرفت کنند اما ایران قبلا نشان داده که می‌تواند رشد کند و امیدوارم در آینده نیز بتواند این کار را تکرار کند.»
او ابراز امیدواری کرد که «درهای جدیدی بگشاییم و بتوانیم محدودیت‌ها را حذف کنیم تا ایرانی‌ها بتوانند حتی بیش از پیش پیشرفت کنند.»
در بخش دیگری از اظهاراتش گروسی به ظرفیت بالای متخصصان هسته‌ای ایران برای توسعه برنامه‌های کشورهای همسایه و نیز کمتر توسعه‌یافته اشاره و تاکید کرده: «مطمئنم با همکاری ایران می‌توانیم داروهای هسته‌ای را تولید کرده و به کشورهای همسایه کمک کنیم.»
تاکید بر گرفتن تضمین از ایران
در نشست خبری مشترک دیروز او با محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی نیز همین جو و فضا حاکم بود. هرچند که گروسی احتیاط بیشتری به خرج داد و بر ضرورت حل مسائل باقی مانده میان آژانس و ایران و دریافت تضمین از ایران تاکید کرد.
در مجموع اما لحن نشست حاکی از اشتراک نظر و رسیدن به یک توافق ضمنی میان دو طرف بود. گروسی گفت: «توقعات بسیار بالا است و این توقعات در سطح جهان در خصوص کار مشترک ما وجود دارد. باید شفاف‌سازی کنیم و تضمین‌های ایران را دریافت کنیم.»
آنطور که محمد جمشیدی، معاون سیاسی ابراهیم رئیسی دیروز در صفحه توئیتری‌اش نوشت، گروسی در دیدار با رئیس جمهور ایران نیز «از حصول دستورکاری مشترک با سازمان انرژی اتمی بر سر اقداماتی برای هموار کردن مسیر همکاری‌ها» ابراز خرسندی کرده است.
«ابهامات درباره غنی‌سازی 84 درصد برطرف شده»
محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران نیز در کنفرانس خبری مشترکش با گروسی، سفر وی را پیام‌آور برقراری ارتباطات بین آژانس و ایران دانست و گفت: «ما انتظار داریم تعاملات و گزارش‌های آژانس اعتمادآفرین باشد.»
سیاسی‌کاری آژانس موضوعی است که اکثر تحلیلگران و کارشناسان بر سر آن اتفاق نظر دارند و همین امر نیز می‌تواند آثار مثبت مواجهه فنی با آژانس را خنثی کرده و جعبه پاندورا را کماکان باز نگه دارد!
اسلامی با تکذیب غنی‌سازی 84 درصدی اعلام کرد که ابهام در این خصوص برطرف شده و در خصوص سه سایت اعلام نشده هسته‌ای نیز همان الگویی که سال گذشته بر سر آن با آژانس توافق شده را دنبال خواهیم کرد.
از مجموع آنچه رخ داد به نظر می‌رسد که ایران سعی کرده این سفر و جزئیات آن را به گونه‌ای برنامه‌ریزی کند که گروسی را با یک گزارش مثبت راهی شورای حکام کند؛ به ویژه که اروپایی‌ها و آمریکا صریحا گفته‌اند که صدور یا عدم صدور قطعنامه علیه ایران را منوط کرده‌اند به نتیجه سفر گروسی به ایران.
گزارش سرنوشت‌ساز
حال اما باید دید که آنچه پشت درهای بسته جریان دارد نیز به اندازه ضیافت شام و کنفرانس مشترک خبری مثبت است یا اینکه اختلافات با آژانس به قوت خود باقی خواهد ماند.
ساسان کریمی، تحلیلگر مسائل بین‌الملل معتقد است که اتفاقا چالش‌ها باید به پشت میز مذاکره و درهای بسته منتقل شود و در صحن علنی باید به نوعی سخن گفته شود که طرف سوم یعنی افکار عمومی داخلی و بین‌المللی حق را به ما بدهند. بر این اساس ارائه تصویری از شکل‌گیری همکاری ایران با آژانس حتی اگر عملی نشود و در کلام باشد، می‌تواند آثار مثبت خود را داشته باشد.
علی بیگدلی هم با اشاره به معاون گروسی که از شنبه گذشته به تهران آمده و مشغول کار است، می‌گوید: «امیدواریم آقای گروسی قانع شود؛ گزارش آقای گروسی می‌تواند بستر مذاکرات برجامی را هم باز می‌کند.»
به نظر می‌رسد ایران سعی کرده سفر گروسی و جزئیات آن را به گونه‌ای برنامه‌ریزی کند که مدیرکل آژانس را با یک گزارش مثبت راهی شورای حکام کند؛ به ویژه که اروپایی‌ها و آمریکا صراحتا گفته‌اند که تصمیم‌گیری در شورای حکام را منوط کرده‌اند به نتیجه سفر گروسی به ایران
ناامیدی از یک «مامور سیاسی» و دولتی که این کاره نیست!
برخی دیگر چون محمود عباس‌زاده مشکینی اما این میزان خوش‌بینی را ندارند. این عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس به ایلنا گفته است: «نتیجه‌ای برای سفر آقای گروسی به ایران مشاهده نمی‌کنم و دو دلیل هم برای این مسئله دارم؛ نخست سابقه و تجربه سفرهای قبلی آقای گروسی است، ایشان هر زمان که به ایران آمد و گزارش گرفت بعداً یک نقطه‌ای از این گزارش و اطلاعات را بیرون کشید و همین را مبنای سوالات و تردیدهای بعدی و درنهایت فشارهای بعدی بر ایران قرار داد بر همین اساس من اعتقاد دارم آمدن ایشان به ایران نفعی به حال ما نخواهد داشت.»
او ادامه داده: «یک نکته دیگر این است که آقای گروسی قبل از اینکه خود را متعهد به انجام کارهای حرفه‌ای بداند یعنی تعهد سازمانی داشته باشد، متعهد به غربی‌هاست یعنی برای یک کار تکنیکال فنی به ایران نمی‌آید، انگار برای انجام یک ماموریت سیاسی به ایران آمده و انگار باید به غربی‌ها پاسخگو باشد.»
عباس‌زاده مشکینی حتی تاکید دارد که با رفتن دولت روحانی و تشکیل دولت جدید، عملا پرونده برجام بسته شده و غربی‌ها از هر طریقی ضربه می‌زنند.
اظهارات او درست نقطه مقابل آنهایی است که معتقدند رفع ابهامات آژانس می‌تواند سرفصلی برای احیای برجام باشد. از سوی دیگر اما سیاسی‌کاری آژانس موضوعی است که اکثر تحلیلگران و کارشناسان بر سر آن اتفاق نظر دارند و همین امر نیز می‌تواند آثار مثبت مواجهه فنی با آژانس را خنثی کرده و جعبه پاندورا را کماکان باز نگه دارد!
برخی دیگر ناامیدی‌شان نه از سیاسی‌کاری آژانس، بلکه از دولت رئیسی است؛ برخی چون عباس عبدی که نوشته است: «متاسفانه باید صریح گفت که حل مسائل ایران در سطح این دولت نیست. با ادامه این وضع هیچ اتفاقی رخ نخواهد داد، جز اینکه فرصت‌ها نیز از دست می‌رود.»
